بررسي تطبيقي و گونه‌شناسي نقوش فرش‌هاي خشتي مناطق سامان و چالِشتُر(با تاكيد بر خشت‌هاي درخت سرو، كاج و بيد مجنون)

A Comparative and Typological Study on the Kheshti Rugs of Saman and Chaleshtar areas; with Emphasis on the Tree Motifs of Cedar, Pine and Weeping Willow

منطقه چهارمحال‌وبختياري يكي از مناطق برجسته در حوزه هنرهاي سنتي و صنايع دستي به‌خصوص فرش دست‌بافت است. فرش اين منطقه بهدليل داشتن شاخصه‌هايي نظير طرح، نقش و رنگ مختص خود جايگاهي ويژه در دنياي هنر و صنعت فرش دارد. اكثر مناطق و نواحي اين استان به‌خصوص مناطق سامان و چالشتر عليرغم هم‌جواري جغرافيايي و مشتركات فرهنگي و اجتماعي در هنر بافندگي، داراي وجوه اشتراك و افتراق و گونه‌گوني طرح و نقش و عناصر بصري مختص خويش است. يكي از طرح‌هاي مشهور و برجسته منطقه چهارمحال به‌ويژه مناطق ياد‌شده، طرح خشتي است. اين طرح و نقش‌مايه‌هاي موجود در آن داراي تنوعي است كه نتايج و يافته‌هاي ناب حاصل از جست‌وجوهاي ميداني اين پژوهش شاخصه مهم آن است. در اين مقاله، نمونه‌هايي از اصيل‌ترين فرش‌هاي خشتي هر دو منطقه براساس قدمت و كيفيت بصري، انتخاب و بررسي شده و جايگاه مفاهيم و نقطه‌ثقل آن‌ها احصا و طبقه‌بندي شده است تا علاوه بر معرفي وجوه اشتراك و افتراق‌ فرش دو منطقه، سبك مناسب و تعريفشده‌اي براي احياي نقشه‌ها و به مرحله توليد رساندن آن‌ها معرفي شود تا از اين طريق بتوان سهم بيشتري از بازارهاي داخلي و خارجي به‌دست آورد. همچنين اين مقاله نقش‌مايه‌هاي شاخص فرش‌ها را كه شامل نقوش اصلي و فرعي و ريز‌نقش‌ها مي‌شود، شناسايي و معرفي كرده است. پژوهش حاضر به روش ميدانيكتابخانه‌اي تهيه شده و از نوع تحليليتوصيفي است. اهداف مقاله: 1. طبقه بندي و معرفي نقوش، شناسايي وجه اشتراك و افتراق نقش‌مايه‌ها، بررسي نگاره‌هاي درختي شاخص (سرو، كاج و بيد مجنون) 2. معرفي اصول علمي و استاندارد طراحي در فرش هاي خشتي مناطق سامان و چالشتر. سوالات مقاله: 1. وجوه اشتراك و افتراق فرش‌هاي مناطق سامان و چالشتر كدام است؟ 2. اركان شاخص پايدار و ضابطه‌هاي علمي به‌منظور تشخيص اصالت طرح و كيفيت فرش دستباف كدام است؟

A Comparative and Typological Study on the Kheshti Rugs of Saman and Chaleshtar areas; with Emphasis on the Tree Motifs of Cedar, Pine and Weeping Willow Abstract The area of Chahar-mahal and Bakhtiari is highly distinguishable in regard to traditional arts and handicrafts particularly hand-woven rugs. The rugs of this region are globally recognizable for their design, pattern and unique color. In many areas of this region including Saman and Chaleshtar, despite their close adjacency in terms of geographical and socio-cultural closeness predominantly in the art of weaving; many similarities and dissimilarities are present and each area bestows its own visual foundations. One of the most famous and well-known designs of Chahar-mahal and Bakhtiari especially in the mentioned areas is the Kheshti design. The design displays unique patterns and motifs that are highly diverse and the main purpose of this paper is centered on introducing the Kheshti design and its characteristics. In this paper, examples of the most renowned Kheshti rugs of the two areas are chosen and their antiquity and visual eminence is explored. Furthermore, their context and background are concentrated upon to both identify their connections and divergences and also a structure is presented with the intention of reviving the patterns for contemporary production in order to boost their place in national and global economy. Additionally, the distinctive motifs of the rugs that include principal, subsidiary and miniature motifs are introduced and analyzed. Research aims: 1- Classifying and introducing the motifs of the Kheshti rugs and their connections and divergences; investigating the tree motifs (cedar, pine and weeping willow). 2- Introducing the scientific and standard principals in designing Kheshti rugs of Saman and Chaleshtar areas. Research questions: 1- What are similarities and dissimilarities of the Kheshti rugs of Saman and Chaleshtar? 2- What are the main principals in recognizing an original hand-woven rug? Keywords: rugs, pattern and design, Chahar-mahal and Bakhtiari, Chaleshtar, Saman