گونه شناسي تزيينات گنبد غفاريه مراغه براساس الگوي تطبيقي

A Typological Study on the Ornamentation of the Qafarieh Dome of Maraqeh With Emphasis on a Comparative Schema

گنبد غفاريه متعلق به دوره ايلخانان و داراي تزيينات بسيار زيبا، به‌ويژه انواع هنر كاشي‌كاري مرسوم در اين دوره است. برخي از عناصر معماري در گنبد غفاريه، ايراني نيست و همين‌طور در ضلع جنوبي، شرقي و غربي بنا از نشاني به نام چوگان‌دار استفاده شده كه در بناي ديگري در ايران مشاهده نشده است كه اين نشان به‌نوعي هويت بناي غفاريه را مشخص مي‌كند. درباره تزيينات و حتي معماري بناهاي دوره ايلخاني، بالاخص گنبد غفاريه مراغه به‌قدر كافي صحبت نشده است. برخي از تزيينات بناها ، مانند كاشي معرق و تكنيك جديد كاشي لعاب‌پران ، در اين دوره شكل گرفته و از اين دوره كاربرد كتيبه‌هاي كاشي معرق به‌صورت جدي فراگير شده است. با بررسي تزيينات گنبد غفاريه و نمونه‌هاي مشابه آن، به‌ويژه در دوره ايلخاني، مي‌توان به دسته‌بندي جامعي از تزيينات اين دوره دست يافت. پرداخت اطلاعات در پژوهش حاضر به شيوه توصيفي، مقايسه‌اي و تحليلي بوده و روش يافته‌اندوزي در آن به‌صورت كتابخانه‌اي و ميداني است و تقريباً هفده بنا از دوره‌هاي مختلف مثل گنبدسرخ، گنبد سلطانيه، مسجدجامع اشترجان و... گونه‌شناسي شده است. حاصل اين مطالعه، شناخت تزيينات گنبد غفاريه، برج‌مقبره‌هاي پيشين و بناهاي هم‌عصر گنبد است. در اين گنبد تزيينات متنوعي به‌كاررفته كه منشا آن در اين دوره و از نمونه‌هاي اوليه اين تزيينات است. اهداف مقاله 1- معرفي شاخصه هاي معماري تزيينات گنبد غفاريه 2- مقايسه تزيينات گنبد غفاريه با برج‌مقبره‌هاي هم‌دوره و قبل، به منظور دست‌يابي به ويژگي بارز تزيينات معماري دوره مورد بحث سوالات مقاله 1- تزيينات گنبد غفاريه نسبت به تزيينات برج‌مقبره‌هاي موجود در مراغه در سده‌هاي گذشته چه تفاوت‌ها و چه شباهت‌هايي دارد؟ 2- شاخصه‌ها و ويژگي‌هاي فنون و تزيينات به‌كاررفته در دوره ايلخاني نسبت به دوره‌هاي گذشته كدام است؟

A Typological Study on the Ornamentation of the Qafarie Dome of Maraqe with Emphasis on a Comparative Schema Abstract The Qafarie Dome of the Ilkhanid era displays a remarkable ornamentation specifically diverse tile-work patterns that are unique to this age. A number of the architectural elements of the Qafarie Dome are not Persian and in the south, east and west wings of the monument an emblem in the name of Chogan-Dar is identified; a name which is not seen in other Persian monuments. There is inadequate research on Ilkhanid monuments especially the Qafarie Dome of Maraqe. Many of the famous architectural ornamentations of Persian art and architecture such as mosaic and luster tiles were first introduced in this era. Furthermore, mosaic inscriptional tiles were officially used in the Ilkhanid era. By investigating the ornamentation of the Qajarie Dome and many similar Ilkhanid monuments, the specific designs and decorations of this era are classified and ordered. In this paper, seventeen monuments including the Sorkh Dome, Sultanieh Dome, Oshtorjan Jami Mosque are selected and focused upon. The findings of this paper introduce the decorations of Qafarie Dome with its diverse and original ornamentation in relation to other Ilkhanid monuments. Research aims: 1- Introducing the architectural ornaments of the Qafarie Dome 2- Comparing the Qajarie Dome with its contemporary counterparts in order to reach the principal ornamentations of the era. Research objectives: 1- What are the similarities and dissimilarities of the Qafarie Dome and other monuments of Maraqe in terms of ornamentation and architectural design? 2- What are the characteristics of the ornamentation of Qafarie Dome in relation to previous eras? Keywords: Qafarie Dome, tomb tower, mosaic tiles, luster-tile, Ilkhanid era