سلامت اجتماعي ايران: از تعريف اجماع‌مدار تا شاخص شواهدمدار

Social Health of Iran: From a Consensus-based Definition to an Evidence-based Index

هر جامعه بسته به وضع موجود خود تعريفي از سلامت اجتماعي دارد و ويژگي‌هايي را براي جامعه سالم برمي‌شمارد. هدف از پژوهش حاضر دستيابي به ويژگي‌هاي جامعه سالم و ارايه تعريفي بومي براي «سلامت اجتماعي» و سپس تدوين شاخصي قابل قبول براي آن است تا به اين ترتيب، امكان ارزيابي وضع موجود، مقايسه‌هاي درون‌كشوري و بين‌المللي، تعيين روندهاي سلامت اجتماعي، تعيين نقاط مداخله براي ارتقاي سلامت اجتماعي، ارزشيابي مداخلات با معيار سلامت اجتماعي، و فرضيه‌آزمايي براي يافتن عوامل سبب‌شناختي سلامت جامعه و شناسايي پيامدهاي تغييرات آن فراهم شود. به منظور رسيدن به تعريفي «بومي»، با روش دلفي طي پنج دور از 31 نفر از صاحب‌نظران علوم اجتماعي و سلامت نظرخواهي شد. در نهايت 17 ويژگي براي جامعه سالم تعيين شد: جامعه سالم، جامعه‌اي است كه در آن كسي فقير نباشد، خشونت وجود نداشته باشد، رشد جمعيت كنترل شده باشد، تبعيض جنسي وجود نداشته باشد، كيفيت اجراي قانون درباره همه يكسان باشد، پيمان حقوق بشر و ساير پيمان‌هاي بين‌الملليِ مرتبط با حقوق انسان‌ها رعايت شود، آموزش تا پايان دوره راهنمايي اجباري و رايگان، و بعد از آن رايگان باشد، همگان به خدمات سلامت دسترسي داشته باشند، امنيت وجود داشته باشد، آزادي عقيده وجود داشته باشد، افراد از زندگي خود احساس رضايت داشته باشند، همه مردم تحت پوشش بيمه باشند، توزيع درآمدها عادلانه باشد، بيكاري وجود نداشته باشد، تبعيض قومي و نژادي و منطقه‌اي وجود نداشته باشد، حكومت نزد مردم مشروعيت داشته باشد، حاكمان به شيوه مردم‌سالارانه انتخاب شوند، و پس از انتخاب نيز تحت نظارت مردم‌ باشند. براي آزمون تجربي تعريف مزبور (تعيين روايي سازه) و نيز دستيابي به شاخصي تركيبي براي سلامت اجتماعي، اطلاعات موجود در مورد 6 شاخص رشد جمعيت، قتل عمد، فقر، بيكاري، پوشش بيمه، و سواد از 30 استان كشور در سال 1386 تحليل عاملي اكتشافي شد و به اين ترتيب دو مولفه كم‌بُنيِگي اجتماعي (شامل رشد جمعيت، فقر، پوشش بيمه، و سواد) و مشكلات اجتماعي (شامل بيكاري و قتل) به دست آمد كه مي‌توانند 3/68 درصد از پراكنش (واريانس) سازه «سلامت اجتماعي ايران» را توضيح دهند. بر اين اساس، جامعه‌اي سالم است كه قوي‌بُنيه و كم‌مشكل باشد، يعني در آن آموزش و پوشش بيمه زياد، و رشد جمعيت، فقر، خشونت، و بيكاري كم باشد. لازم است در تحقيق‌هاي آينده با وارد كردن شاخص‌هاي بيشتر شواهد تجربي قوي‌تري براي اين سازه فراهم شود. در عين حال سنجش دوره‌اي سلامت اجتماعي ايران و تعيين روندهاي آن در سطح كشور و گروه‌هاي اجتماعي گوناگون مهم‌ترين تحقيق‌هايي است كه براي آينده مي‌توان پيشنهاد كرد. هم‌چنين ارتقاي آموزش و بيمه، كنترل جمعيت و كاهش فقر، خشونت و بيكاري، مهم‌ترين اقدام‌هايي است كه بر اساس اين تحقيق مي‌توان براي ارتقاي سلامت اجتماعي ايران پيشنهاد كرد.

Every society, based on its present situation, has defined social health, i.e. healthy society, differently. The aim of present study is to reach to such definition and then to compose an Iranian Social Health Index (ISHI). To do so, a Delphi research was carried out which resulted in 17 criteria as the components of social health: (1) lack of poverty, (2) lack of violence, (3) controlled growth of population, (4) lack of gender discrimination, (5) equality of people in the eyes of the law, (6) lack of violation of human rights and other international conventions related to the rights of humankind, (7) obligatory and free-of-charge education up to 8th grade and then non-obligatory but free-of-charge, (8) access to health care for all people, (9) full of security, (10) full of freedom of thought, (11) satisfaction of people of their life, (12) full coveraf insurance, (13) redistributive justice in incomes, (14) lack of unemployment, (15) lack of ethnic, racial, and geographic discriminations, (16) democratically elected and (17) democratically supervised government. To examine this consensus-based definition empirically (construct validity) and achieving to a combining index for social health, the existing data of six indexes such as natural growth rate (NGR), murder , unemployment, insurance coverage, and literacy from30 provinces in 2008 were analyzed by explanatory- factor analysis and as a result two indicators of less social capability (e.g. population growth, poverty, insurance coverage and literacy) and social problems ( e.g. unemployment and murder) were obtained that can explain 68.3 percent of Iranʹs social health construct variance.