برق عصيان (بررسي جلوه‌هاي گوناگون گناه در شعر حافظ)

The Thunder of Revolt

يكي از مباحثي كه حافظ نگاهي تازه بدان داشته مساله گناه است كه البته بدون داشتن يك نگرش جامع به مجموعه اشعار وي، ارايه تصويري روشن از جنبه‌هاي گوناگون گناه در شعر حافظ دشوار مي‌نمايد. نگاه حافظ به جوانب مختلف موضوع گناه داراي اهميت است. وي معتقد است استعداد گناه كردن در وجود آدمي به وديعت نهاده شده و اين استعداد ازلي و تقدير بشر است يعني بشر از نظر ساختار وجودي ميل به هنجارشكني دارد وگاه از حد تجاوز مي‌كند اما توبه ازگناه توفيقي است كه سبب تحولات روحي بزرگي در انسان مي‌گردد. مواجهه انسان با گناه از نگاه حافظ و روايت او از حال انسان، زمينه بسياري از سوالات و ابهامات پيرامون حافظ و شعرِ اوست. اين امر در رابطه با پاي‌بندي يا عدم پاي‌بندي حافظ به حدود و ارزشهاي ديني، كانون اختلاف نظرهاي گوناگون بوده وگاه سبب برداشتهاي سطحي وگناه‌آلود از شعر وي شده است. در نگاه حافظ توانِ گناه، به معني مجاز دانستن گناه نيست بلكه گوياي اين باور است كه سازِ شرع به گناهِ كسي، بي قانون نخواهد شد.از اين جهت،حافظ گاه تظاهر به گناه را در جهان شعردر مقابلِ غرورِ بي‌گناهي-كه بر نادرستي آن تاكيد مي‌كند- برمي‌گزيند. تظاهر به آلودگي از انديشه‌هاي محوري شعر حافظ است كه با هدف مخالفت با تظاهري ديگر يعني تظاهرِ مدعيان پاكي و سلامت است. وي به منظور پرهيز از همسويي با اين گروه چنان از ايشان فاصله مي‌گيرد تا بيم تشابه او با آنان باقي نماند. مدعيانِ بي‌گناهي را گناهكاران حقيقي مي‌داند كه غرور و خودبيني آينه ادراكِشان را تيره و تار كرده است. در نگاه حافظ زهد و پارسايي چون دستاويز كسب اعتبار شود يا در چشم خودِ زاهد جلوه‌اي داشته باشد، از درجه اعتبار ساقط مي‌گردد. يكي از مهم‌ترين مسايل مطرح در موضوعِ نگاه حافظ به گناه، برداشت مثبت وي از ارتباط انسان و خدا در اين زمينه و تكيه او بر رحمت الهي است. او با طرح اين مساله انساني به مبارزه كساني مي رود كه تنها ادعا مي‌كنند دامن پاك داشته‌اند و از اين راه بازار تزوير و خودنمايي را رونق بخشيده‌اند. حافظ با دو پديده ريا و خودبيني مي‌ستيزد. مقاله حاضر با توجه به ساختار فكري برآمده از مجموعه اشعار حافظ به بررسي جنبه‌هاي تعليمي و تربيتي عصيان و گناه پرداخته است. بدين منظور، مباحثي چون گناه‌گويه‌هاي حافظ، روح رندي و ملامتي، پرهيز از همسويي با اهل ريا، همچنين زمينه عرفاني و ارزشگرايي در شعر حافظ از زاويه باورهاي ديني، اخلاق و بي اخلاقي، پيامدهاي گناه و ثمراتِ پاك زيستن، گناه و اراده انسان و در نهايت عنايت خداوند متعال مورد توجه و نقد ونظر قرار گرفته است.

Sin is one of the new aspects Hafez has had in his poetry. It is not possible to present a clear outlook on different aspects of sin without a comprehensive look on his poetry. Hafez’s consideration on various aspects of the matter is of high value. He believes that the aptitude to sin is gifted in human being, so it is eternal and belongs to human destiny. It shows that human being tends to chaos although repent is an opportunity for him to gain spiritual evolution within himself. Human challenges with sin and narrating his conditions through Hafez bring a lot of questions and ambiguities about Hafez and his poetry. Considering adherence or non-adherence in Hafez and his belief in religious values provide lots of different perspectives on him to make superficial and sinful understanding of Hafez’s poetry. In Hafez’s view, the ability to sin does not mean the permission of blame, but it represents the belief that sin will not hurt religion. Therefore, Hafez assumes pretending sin against the proud of innocence – which emphasizes on its incorrectness – in the world of poetry. Pretending sin is the main point in Hafez’s poetry. It is on the opposite side of those pretending purity. To avoid the second group, Hafez tries to distance them to show he does not follow them. He knows innocent plaintiffs as real sinful individuals whose understanding is blur through proud and selfishness. According to Hafez, if piety and asceticism are considered as means of gaining value or to be considered magnificently in austere view, they will lose their values and worthiness. One of the most crucial factors in Hafez’s idea towards sin is his positive understanding of human relationship with God and his dependence on His commiseration. Through presenting his idea, Hafez tries to challenge those who not only claim their purity, but also cherish hypocrisy and selfishness. Hafez fights with insincerity and deceitfulness. Based on thought and philosophy taken from Hafez’s poetry, the present article investigates the educational aspects of revolt and sin. Therefore, sin expression of Hafez, pure libertinism and rebuking, avoidance of unity with hypocrites as well as mysticism and worthiness were analyzed through religion, morality and immorality, sin outcome and the effects of purity, sin and human willingness and finally God approbation.