تاثير مكاشفات عرفاني ابن‌عربي بر انديشه‌هاي حكمي ملاصدرا

The Impact of Ibn Arabi’s Mystical Intuition on Mullā Sadrā’s Theosophical Thoughts

بسياري از نوآوري‌هاي ملاصدرا در حكمت متعاليه، همچون "اصالت وجود"،"تشكيك در وجود"،"وحدت وجود"،"اصل عليت"،"حركت جوهري"،"حدوث و قدم عالم" و"معاد جسماني و روحاني" رنگ و بوي مكاشفات عرفاني دارد. بررسي هر يك از اين مسايل مهم، تاثيرگذاري مكاشفات عرفاني ابن‌عربي را بر انديشه‌هاي حكمي ملاصدرا به خوبي نشان مي‌دهد. در جاي‌جاي آثار و نوشته‌هاي ملاصدرا، سخنان ابن‌عربي به عنوان مويد بيان مي‌شود. مهم‌ترين تحول فكري ملاصدرا فروگذاردن نظريه اصالت ماهيت، و اثبات اصالت وجود است. اين تحول فكري و گرايش او به اصالت وجود، وام‌دار عوامل گوناگوني بود كه بيشتر اين عوامل به جنبه‌هاي مختلف عرفان و شخصيت‌هاي عرفاني هم‌چون ابن‌عربي بازمي‌گردد. ديدگاه فكري و مشرب ذوقي ملاصدرا، در مسيله وحدت وجود و عدمي بودن ممكنات، به مكاشفات ابن‌عربي بسيار نزديك است. البته اثبات مراتب مختلف هستي در مقام بحث و تعليم، با مسيله وجود و موجود منافاتي ندارد. ملاصدرا قايل به وجود ذهني است و براي اثبات آن از سخنان ابن‌عربي بهره مي‌برد. وي در مسيله حركت جوهري، نخست در برابر مخالفان برهان مي‌آورد و سپس به آيات قرآن استناد مي‌كند؛ آن‌گاه سخناني از ارسطو نقل كرده و سرانجام براي تاييد مطالب خود نمونه‌هايي از ابن‌عربي مي‌آورد. اين موارد نمونه‌هايي از تاثيرگذاري ابن‌عربي بر انديشه‌هاي فلسفي ـ عرفاني ملاصدرا است كه در اين مقاله مورد بررسي و تحقيق قرار مي‌گيرد.

Most of the innovations of Mull? Sadr? in his transcendental theosophy such as the principality of existence, the gradation in existence, the unity of being, the principle of causality, the principle of transubstantial motion, the origination and the eternity of the world and bodily and spiritual resurrection have tints of mystical intuitions. The study of each one of these important issues shows very well how Ibn Arabi’s mystical intuitions have had impacts on Mull? Sadr?’s theosophical thoughts. Mull? Sadr? frequently makes use of Ibn Arabi words as a support for his own words. The most important development in Mull? Sadr?’s thoughts is his abandoning of the principle of the principality of essence, replacing it with the principality of existence. This important development was caused by different factors most of which are related to various mystical aspects and mystical figures such as Ibn Arabi. Mull? Sadr?’s theory of unity of being and non-existence of the contingent is very close to Ibn Arabi’s intuitions and visions. It has to be, however, noticed that, in opening a philosophical discussion, establishing the varying grades of existence does not run counter to the idea of existence and existent. Mull? Sadr? believes in mental existence, esse intellectus. In order to prove it, he makes use of Ibn Arabi’s words. Concerning transubstantial motion, he presents arguments and has recourse to Qur’anic verses to refute his opponents’ views. He also relates certain quotations from Aristotle, winding up his discussion by Ibn Arabi’s words. These are some examples of the impacts Ibn Arabi had on the philosophic-mystical thoughts of Mull? Sadr?. The present article will study these examples.