تشكيك از ديدگاه صدرالمتالهين، سهروردي و ابن‌سينا

Gradation in Mullā Sadrā, Suhrawardi and Avicenna

بو‌علي‌سينا و پيروان مشايي او، با تامل در بحث تشكيك، دريافتند كه امكان راه‌يابي تشكيك در امور ذاتي وجود ندارد؛ يعني جنس، فصل و نوع هرگز نمي‌توانند مشكك باشند، بلكه همواره متواطي هستند، و چون اعراض نيز نسبت به مصاديق خود يا جنس‌اند يا نوع يا فصل، صدق آنها نيز بر مصاديق خود به نحو تشكيك نخواهد بود. پس همه مفاهيم ماهوي، متواطي هستند، و تشكيك تنها در مفاهيم عرضي، مانند ابيض و اسود، و نه سواد و بياض، و حار و بارد، مي‌تواند راه يابد. اما شيخ شهاب‌الدين سهروردي مي‌گويد: تشكيك علاوه بر امور عرضي، در ماهيت نيز راه دارد، اما به باور حكيمان صدرايي، تشكيك به طور كلي از محدوده مفهوم، اعم از مفاهيم ذاتي و عرضي بيرون است و تنها در حقيقت وجود راه دارد؛ آن هم حقيقت خارجي وجود، نه مفهوم ذهني آن. به باور مشاييان تمايز ميان دو امر از سه حال خارج نيست: تمايز به تمام ذات و ماهيت، تمايز به جز از ماهيت و تمايز به امور خارج از ذات و ماهيت. حكيمان مشا تفاوت ميان دو شي را خارج از اين سه قسم نمي‌دانند، اما سهروردي قسم ديگري را به آن افزوده است و آن تشكيك به «شدت و ضعف» ، «نقص و كمال»، «تقدم و تاخر» و مانند آن است. در اين قسم، برخلاف اقسام سه‌گانه پيشين، مابه‌التفاوت، به مابه‌الاشتراك باز مي‌گردد.

Pondering on the concept of gradation in existence (equivocation), Avicenna and his followers found out that equivocation has nothing to do with essential entities. That is to say, some concepts such as genus, differentia and species are never subject to gradation (being equivocal) but they are always univocal, and since accidents in relation to their instances (referents) are either genus, species or differentia, they are not equally applied to all their referents. Thus, all essential concepts are equally applicable to their instances (being univocal) and it is only the accidental concepts like white and black (not whiteness or blackness) and hot and cold that undergo gradation. Sheikh Shah?b al-Din Suhrawardi, however, maintains that gradation is applicable not only to accidental concepts but also to essential concepts. According to Sadrian philosophers, gradation falls out the realm of concepts, whether essential or accidental. Gradation, according to them, finds its way into real existence – not into its mental existence but only into its external existence. According to Peripatetics, you cannot distinguish between two things except though one of these three ways: through their total essences, through part of their essences and through things outside their essences. They believe one cannot make distinction between two things but in one of these three ways. Suhrawardi however, adds a new way of making distinction between them, which is nothing but through gradation in terms of "strength and weakness", "perfection and imperfection" and "priority and posteriority" of their existence. Unlike the previous three ways, here the point of difference is the same as that of commonality.