ارزيابي عملكرد و اجزاي عملكرد ارقام گندم مقاوم و حساس به خشكي تحت شرايط تنش رطوبتي با بهره گيري از مدل پنمن-مونتيث فايو

Evaluation of yield and yield components of drought-resistant and susceptible cultivars of wheat under water stress conditions using FAO Penman-Monteith model

مطالعه روابط بين اجزاي عملكرد كمك شاياني به درك اساس فيزيولوژيك عملكرد گياهان زراعي مي نمايد. به منظور ارزيابي عملكرد و اجزاي عملكرد ارقام متحمل و حساس به خشكي گندم تحت شرايط تنش خشكي، آزمايشي در قالب طرح كرت هاي خرد شده با 5 تيمار آبياري (كرت اصلي)، 2 رقم (كرت فرعي) و 3 تكرار در مزرعه تحقيقاتي دانشگاه فردوسي مشهد اجرا گرديد. تيمارهاي آبياري شامل آبياري به ميزان نياز كامل آب گياه (شاهد اول)، بدون آبياري در فصل بهار (شاهد دوم)، آبياري به ميزان 75 درصد نياز آبي گياه (75%)، آبياري به ميزان 50 درصد نياز آبي گياه (50%) و آبياري به ميزان 25 درصد نياز آبي گياه (25%) در نظر گرفته شد و كرت هاي فرعي شامل ارقام متحمل (پيشگام، رقم ريشك دار) و حساس (گاسكوژن، بدون ريشك) به خشكي گندم بودند. نتايج نشان داد كه اختلاف بين تيمارهاي آبياري و ارقام مورد مطالعه از نظر اجزاي عملكرد و عملكردهاي اقتصادي و بيولوژيك معني دار بود. با كاهش فراهمي آب تعداد سنبله در متر مربع و تعداد دانه در سنبله كاهش يافت اما وزن هزار دانه زياد شد. افزايش وزن هزار دانه قادر به جبران كاهش تعداد سنبله و تعداد دانه در سنبله نبود و در نتيجه عملكرد اقتصادي و بيولوژيك نيز با كاهش فراهمي آب كاهش يافت. شاخص برداشت نيز در پاسخ به كاهش فراهمي آب دچار كاهش شد. در مجموع رقم متحمل از نظر عملكرد اقتصادي، عملكرد بيولوژيك و بهره وري مصرف آب برتر از رقم حساس بود اما شاخص برداشت كمتري نسبت به آن داشت. به طور كلي نتايج آزمايش نشان داد كه حفظ تعداد سنبله بيشتر در واحد سطح و توليد تعداد بالاتر دانه در سنبله جز مهم‌ترين عوامل برتري رقم متحمل نسبت به رقم حساس بودند. همچنين سودمندي روش پنمن-مونتيث فايو در ارزيابي نياز آبي گندم مثبت ارزيابي شد.

Studying the relationships between yield components gives an outstanding aid to understand the physiological basis of crop yield. A Field experiment was conducted to evaluate the yield and yield components of drought-tolerant and susceptible cultivars of wheat under drought stress, at the Ferdowsi University of Mashhad Research Field. Experiment was set up as a split plot design with 5 irrigation treatments (as main plots), 2 cultivars (as sub plots) with 3 replications. Irrigation treatments included irrigation at the rate of full crop water requirement (FI, first control), without irrigation during spring (NI, second control), irrigation at the rate of 75% crop water requirement (75%FI), irrigation at the rate of 50% crop water requirement (50%FI) and irrigation at the rate of 25% crop water requirement (25%FI), and cultivars also included Pishgam (drought-tolerant) and Gascogne (drought-susceptible). Results showed that the differences among irrigation treatments and varieties were significant for yield components, economical and biological yields. The number of ear.m-2 and number of grain.ear-1 were decreased by reducing water supply, while 1000-grain weight was increased. Raise of 1000-grain weight could not compensate for the reduction of ear and grain number; therefore, economical and biological yield was decreased by reducing water supply. Harvest index was also decreased by reducing water supply. Overall, the tolerant cultivar showed a better performance in terms of economical yield, biological yield and water use efficiency comparing with the susceptible one, but it had lower harvest index than susceptible cultivar. Results showed that retention of greater ear number per unit area and greater grain production per ear were the most important prominence factors of tolerant cultivar comparing with the susceptible one. The efficacy of FAO Penman-Monteith method in evaluation of wheat water requirement was also assessed reliable.