تفسير نظريه شهيد صدر(ره) در باب كشف مذهب اقتصادي مطابق با مباني فقه شيعه

An Interpretation of Martyr Sadrʹʹs Theory on Discovering the Economic School according to the Foundations of Shi‘i Jurisprudence

شهيد سيد محمد باقر صدر(ره) اقتصاد اسلامي را به معناي مذهب اقتصادي مي‌داند و آن را چنين تعريف مي‌كند: روشي كه جامعه در زندگي اقتصادي و حل مشكلات عملي آن را بر مي‌گزيند. وي راه دستيابي آن را روش اكتشاف يا به عبارت ديگر حركت از روبنا به زيربنا معرفي مي‌كند. پرسش بسيار مهم كه محققان اقتصاد اسلامي در باره روش شهيد صدر(ره) با آن مواجه‌اند اين است كه آيا مذهب اقتصادي‌اي كه شهيد صدر(ره) معرفي مي‌كند و مبناي عمل و ضوابط رفتارهاي اقتصادي افراد و نهادهاي اقتصادي قرار مي‌گيرد به لحاظ مباني فقه شيعه حجت است. برخي از انديشمندان در دفاع از نظريه شهيد صدر‌ (ره) بر اين باورند كه مباحث مربوط به نظام اقتصادي از جمله مذهب اقتصادي نيازمند بحث حجيت نيست و در اين‌گونه مباحث مي‌توان به ظن غير معتبر از جمله قياس، استحسان و ... عمل كرد. نويسنده اين مقاله انتساب اين تفسير را به نظريه شهيد صدر(ره) صحيح نمي‌داند، بلكه معتقد است شهيد صدر(ره) در پي كشف واقع و نفس‌الامر است، اما چون كشف مذهب اقتصادي را ضروري مي‌داند و از سوي ديگر كشف آن را با مراجعه به ادله و نصوص ناممكن مي‌يابد، به عبارت ديگر چون باب علم و علمي كشف مذهب اقتصادي را منسد مي‌بيند، استفاده از ظن غير معتبر را براي كشف مذهب اقتصادي لازم مي‌شمارد. بنابراين، تنها بدين طريق مي‌توان نظريه اكتشاف شهيد صدر(ره) را مطابق با مباني فقه مذهب شيعه تفسير كرد.

According to Martyr Muhammad Baqir Sadr, Islamic economics means an economic school and is defined as the method selected by the society for economic life and in order to resolve practical difficulties. He regards the access to it to be the method of discovery (iktish?f) or, in other words, the movement from superstructure to substructure. An important question confronted by researchers in Islamic economics is whether the economic school as defined by Martyr Sadr and regarded as a basis for acts and standards of the economic behavior of individuals and economic organizations is authoritative according to the foundations of Shiʹi jurisprudence. In defending Martyr Sadrʹs theory, some thinkers believe that matters concerning the economic system, including the economic school, do not need any discussion on authority and for such matters, one could even resort to invalid conjecture (zann) including analogy (qiy?s) and discretionary opinion (istihs?n). The author believes that the imputation of this theory to Martyr Sadr is not correct and that he was seeking to discover the realty and actual situation. However, since Martyr Sadr regards the discovery of the economic school as necessary on one hand, and believes that it is impossible to make this discovery by reference to principles of Shariʹa and related texts on the other, he requires the use of invalid conjecture for discovering the economic school. Thus, it is only in this way that Martyr Sadrʹs theory could be interpreted as compatible with the Foundations of Shi‘i jurisprudence.