تحليل مفهوم «وطن» در اشعار ملك‌الشعراي بهار

The Meaning of "Homeland" in the Poems of Mohammad Taghi Bahar

يكي از برجسته‌ترين مسايل عاطفي شعر عصر مشروطه كه حوزه گسترده‌اي از تامّلات شاعرانه را برانگيخته، مسيله «وطن» است. آنچه در ارتباط با «وطن» و مسايل پيرامون آن در اين دوره به چشم مي‌خورد با دوره‌هاي پيشين شعر فارسي متفاوت است. ملك‌الشعراي بهار از جمله شاخص‌ترين شاعران اين عصر است كه نگرش تازه‌اي نسبت به «وطن» داشته است. وي با شعر اجتماعي و انتقادي، نثر روزنامه‌اي و خطابي، و لحن عالي و علني خود چشم‌اندازش را نسبت به وطنش ابراز داشته است. برداشت وي از «وطن» را مي‌توان در زير مجموعه ساختارهاي سياسي ـ اجتماعي، مقوله‌هاي فرهنگي ـ ديني (مذهبي) و انتقادات تاريخي ـ ملي خلاصه كرد. بهار در ميان ديگر هم‌عصرانش ديدگاه معتدل‌تري نسبت به وطن داشته و جلوه‌هاي مختلف آن را در بسترهاي گوناگون به تصوير كشيده است. نگرش زيباشناسانه، هنرمندانه و اعتدال‌گرايانه بهار در ارتباط با وطن بيش از هر چيز در اشعارش بازتاب يافته است. وي به انتقاد از اوضاع داخلي كشور مي‌پردازد، بيگانگان را مورد انتقاد قرار مي‌دهد، از افتخارات و مظاهر فرهنگي ايران ياد و به ارزش‌هاي ديني و مذهبي افتخار مي‌كند، جلوه‌هاي زيباي طبيعت ايران را به نمايش مي‌گذارد و مكرّر از مفاخر و مآثر گذشته نام مي‌برد. هم‌چنين تا واپسين لحظات عمر، با قلم، در سنگر مبارزه عليه دشمن و دفاع از ميهن، قدم مي‌گذارد و در آيينه نظم و نثرش «زبان وطن خويش مي‌شود». در اين مقاله برآنيم تا با ارايه مفاهيم گسترده و گونه‌گون وطن در اشعار ملك‌الشعراي بهار، ديدگاه وي را در ارتباط با اين مسيله تبيين و تحليل كنيم و بافت‌ها و ساخت‌هاي آشكار و نهان آن را به نمايش بگذاريم

One of the most prominent and frequent concepts and themes of emotional poetry in Constitutional era- that provoked the broad field of poetic emotions – is the homeland issue. What could be seen about the homeland and the issues around it in this period is different from the earlier period of Persian poetry. Actually the concept of homeland in its modern form is influenced by Europeans and along with The Constitutional Revolution has entered into the language of poetry (poets of this period) and every poet in proportion to the knowledge and his or her insight and based on the historical- social and political relations has a unique understand and has reflected it in his/her poems. Mohammad taghi Bahar is among of the most significant Poets in the Constitutional Era that had new point of view. In this article we explain and analyze separately different manifestations of the homeland in the poems of Mohammad taghi Bahar