مطالعه تطبيقي كلاه مردان در سفرنامه ها و نگاره هاي دوران صفوي با تاكيد بر ديوارنگاره هاي كاخ چهلستون اصفهان

A Comparative Study of Men`s Head Wear in the Travel Writings and Pictures in Safavid Dynasty According to the Frescos of Chehelsotoon Palace in Isfahan

از ديرباز طرح و رنگ انواع پوشاك همواره معرف اقوام و طبقات مختلف اجتماعي بوده و در اين ميان لباس و به ويژه كلاه دولت مردان اهميت ويژهاي داشته است. باتوجه به ارتباط ميان مشاغل مردان و پوشش ايشان در دوره صفوي، در مواجهه با نگاره ها و ديوارنگاره هاي اين دوران همواره اين سوال مطرح مي شود كه: تصاوير به نمايش درآمده از كلاه مردان در ديوارنگاره هاي چهلستون اصفهان معرف كداميك از مناصب دربار صفوي است؟ ازآنجاكه در نسخ خطي برجاي مانده از اين دوره نمونه هاي تصويري و شرح مناسبي موجود نيست، علاوه بر معدود اسناد موجود، سفرنامه ها منبع و سند مكتوب درنظر گرفته شدند. نتايج پژوهش نشان داد كه ساختار جامعه صفوي هرمي بود كه در راس آن پادشاه جاي داشت و ساير مراتب در ذيل، و هريك متناسب با شان و شغل خود كلاهي ويژه داشتند. «تاج حيدري» معروف ترين كلاه عصر صفوي، از سقرالات سرخ با دوازده ترك، نشان ويژه قورچي ها و قوللر در جنگ بود. اين تاج پس از شاه اسماعيل و شاه طهماسب جنبه تشريفاتي يافت؛ شاه و درباريان دور آن دستاري سپيد رنگ مي پيچيدند، آن را به انواع جواهرات ميآراستند و به صورت «تاج طومار» برسر مي گذاشتند. «منديل» كلاهي بود كه قوالان و ساقيها به صورت آزاد از پارچه راهراه يا زربفت دور سر مي پيچيدند. روحانيان و حافظان قرآن منديل هايي ساده از جنس آق بانو داشتند. «بورك» كلاهي بود از جنس پارچه با آستري از خز، مخصوص شاطران و جزايريها، كه شاه عباس آن را رواج داد. تاثيرپذيري از كلاه اروپاييان فقط در چند نگاره به چشم ميخورد و در سفرنامه ها ذكر نشده است. اين مقاله حاصل پژوهشي است كه براساس روش تحقيق تاريخي صورت پذيرفته و در انتخاب اسناد مكتوب تاحد ممكن به منابع و اسناد دست اول مراجعه شده است.

Based on the relation between the men`s jobs and their clothes during Safavid dynasty, the present study attempts to investigate the form of head wears. For this purpose it compares the descriptions in written sources with the frescoes of the Chehelsotoon palace in Isfahan. Because of a lack of proper descriptions or pictures in written sources, travelers’ notes are also taken as sources in this study. The structure of Safavid dynasty was like a pyramid which places the king at the top. Each member of government had his own head wear which reflected the status of its owner. TajHeydary, symbol of ghoorshisor ghollars in the wars, was the most famous head wear made of red soghralat with twelve parts. After Shah Ismail and Shah Tahmasb, it became a royal symbol worn by the princes. They used to decorate it with jewels and feathers and called it ToomarTaj. Mandil was another head wear worn by players and dancers. It was made of Zarboft clothes with stripy or flowery designs. Holly people also used to wear a simple white Dolband. Another type of head wears, called Borak, made of leather and clothe was worn by Shaters and Jazayeris. This study concludes that one can find a proper government organization reflected in the head wears in Safavid era.