تغيير «سپهر گفتمان» در برگردان انگليسي فيتزجرالد از رباعيات خيام

Alteration of the domain of discourse in Fitzgerald’s English translation of Omar Khayyam’s Rubaiyat

چكيده با آنكه بيش از يك صد وشصت سال از زمان نخستين برگردان انگليسي رباعيات خيام به قلم تواناي ادوارد فيتزجرالد مي گذرد، اين متن ادبي زيبا نه تنها همچنان طراوت و حلاوت پيشين خود را حفظ كرده و مورد نقد و بررسي منتقدان و صاحب نظران مطالعات ترجمه قرار گرفته، كه تقريبا همه مدعيان بعدي ترجمه انگليسي رباعيات را هم از عرصه ادبيات به حاشيه رانده است. شاهد اين مدعا سخن محقق برجسته ي ايراني، سعيد نفيسي، است كه فقط تا سال 1925، ترجمه فيتزجرالد 139 بار به چاپ رسيده است. با همه محاسني كه اثر ياد شده داشته و همواره مورد تمجيد و ستايش اديبان و محققان ترجمه قرار گرفته است، اگر از منظر «وفاداري به اصل» و عناصري كه در ادبيات امروز مطالعات ترجمه، در قلمرو «ايديولو‍ژي» و «گفتمان»، به كار نقد ترجمه مي آيند، به ترجمه وي نگريسته شود، پرسشهاي بسياري را برخواهد انگيخت. بدين معني كه، همچون هر ترجمه ديگري، برگردان فيتزجرالد نيز نتوانسته از چنبره ايديولوژي و فرهنگ مقصد مصون بماند و از اين پديده بر كنار نمانده است. در اين مقاله، با استناد به نوشته ها و اظهار نظرهاي خود فيتزجرالد در باره ترجمه اش، نقل بعضي از نقدهايي كه از سوي برخي صاحب نظران در باره ترجمه وي انجام گرفته، و نيز تحليل دو رباعي نمونه از ترجمه وي از ديدگاه تغيير «سپهر گفتمان» (universe/domain of discourse)، متن انگليسي رباعيات خيام از اين منظر بررسي و تحليل شده است. كليدواژگان: ايديولوژي؛ ترجمه و ايديولوژي؛ سپهر گفتمان؛ رباعيات خيام؛ ترجمه فيتزجرالد از رباعيات.