جايگاه منطق در تقسيم‌بندي علوم ارسطو

The Position of Logic in Aristotle`s Divisions of Sciences

ارسطو در جاهاي مختلف آثارش، به تناسب بحث، علوم را به اقسام و شاخه‌هايي تقسيم مي‌نمايد. وي اولين كسي است كه منطق را تدوين و به عنوان يك علم عرضه نموده است. اما در ميان تقسيم بنديهايي كه ارسطو از علوم بدست داده است نامي از منطق به چشم نمي خورد. در اينجا كوشيده‌ايم با استناد به آثار ارسطو نشان دهيم كه منطق، با توجه به موضوعات و مباحثي كه در آن مطرح است، يكي از اجزا يا شاخه‌هاي فلسفه اولي محسوب مي‌شود و بايد آن را جزو علوم نظري بشمار آوريم. از نظر ارسطو موضوع فلسفه اولي «موجود» است از آن جهت كه موجود است. اما «موجود» به چندين معنا به كار مي‌رود، كه از جمله آنها موجود به معناي «صادق» است. به اعتقاد ارسطو چون همه اين معاني و كاربردها مشترك معنوي هستند پژوهش در باره همه آنها، و از جمله پژوهش درباره «صادق»، بر عهده علمي واحد، يعني فلسفه اولي، خواهد بود. از سوي ديگر منطق همان علمي است كه به پژوهش درباره «صادق» مي‌پردازد. بنابراين منطق يكي از اجزا يا شاخه‌هاي فلسفه اولي، و بدين ترتيب جزو علوم نظري، خواهد بود. در ديدگاه ارسطو منطق در عين حالي كه جزو علوم نظري است، يك علم آلي به شمار مي‌رود. اما اين آلي بودن هيچ منافاتي با نظري بودن آن ندارد. ملاك نظري بودن اين است كه هيچ هدف ديگري غير از كسب معرفت يا «نظر» مورد توجه نباشد، اما ملاك غير آلي بودن اين است كه هيچ هدفي غير از كسب معرفت درباره موضوع خاص آن علم مد نظر نباشد. بنابراين ملاك نظري بودن و ملاك غير آلي بودن يكي نيست. و به همين جهت يك علم مي‌تواند نظري و در عين حال آلي باشد.

One of the subject-matters that Aristotle had raised in his works is the division of sciences. He divides sciences, in different positions of his works, into parts and branches. Aristotle is the first one who articulated logical issues and introduced logic as a science. But in his divisions of sciences seems no name of logic. The question of this article is that where is the position of logic in Aristotle`s divisions of sciences. In this paper, referring to Aristotle works, we attempted to show that logic, by attention to discussions and topics that entails, is one of the parts or branches of the first philosophy and we must consider it as a theoretical science. In Aristotle`s viewpoint, the subject matter of the first philosophy is "being" qua being. But the term "Being" has several meanings; one of them is "being in the sense of true". Aristotle holds that, since all of these senses are synonymous, investigation of them, including the investigation of "true", belong to one science; namely first philosophy. On the other hand logic is the science that is investigating about "true". Therefore logic would be a part or branch of the first philosophy. From viewpoint of Aristotle, logic, at the same time, is an instrumental science. But this instrumentality of logic has no contradictory with the fact that it is a theoretical science. Since what makes a science a theoretical one is the fact that in that science there would be no purpose other than "knowledge"; but what makes a science a non-instrumental one is the fact that in that science there would be no purpose other than "knowledge about the subject matter of that science". Therefore the criterion of "being theoretical" is different from criterion of "being non-instrumental"; and for this reason a science can be a theoretical one, and at the same time be instrumental.