رويكردي تاريخي ـ انتقادي به انكار قاعده الواحد

A Historical – Critical Approach to the Opponents of the Principle of Nothing Proceeds from the One but One

قاعده الواحد از اصول فلسفيي است كه از قدمت زماني زيادي برخوردار است. پيام قاعده الواحد باجمال اين است كه «به حكم برهان عقلي، از علت واحد از آنجهت كه واحد است، بيش از يك معلول، بدون واسطه (مستقيم) پديد نمي‌آيد». ريشه‌هاي بحث از اين قاعده را در سخنان افلوطين و ابرقلس ميتوان يافت؛ ولي گسترش، تعميق و دفاع از آن عمدتاً در سنت عقلاني اسلامي و توسط فارابي، ابن‌سينا، خواجه طوسي و ...صورت پذيرفته است و از آنزمان تاكنون همچنان مورد تاكيد قاطبه حكيمان و برخي از عارفان و متكلمان بوده است. اما در مقابل دانشمندان فراواني همچون غزالي، ابن‌رشد، فخرالدين رازي، ابن‌عربي (در برخي از سخنانش)، توماس آكوييناس، علامه حلي، علامه مجلسي و .... عمدتاً با انگيزه دفاع از باورهاي ديني با اين نظريه مخالفت كرده‌اند. نگاهي تحليلي، تاريخي و انتقادي به انديشه‌هاي منكران اين قاعده و نقد و بررسي آنها موضوع نوشتار حاضر است. در اين مقاله ابتدا برخي از دلايل قايلين به اين قاعده تبيين ميشود و سپس به اعتراضات منكران پرداخته ميشود و در پايان هر بخش در مقام دفاع از اين قاعده، به هر يك از اين اعتراضات بصورت جداگانه پاسخ داده ميشود.

The principle of nothing proceeds from the one but one is a long-standing philosophical principle. It states that, according to rational arguments, a single cause, since it is one, is followed by no more than a single effect directly. The roots of the discussion of this principle can be found in the words of Plotinus and Proclus; however, it was expanded, deepened, and defended mainly in the rational Islamic tradition by Farabi, Ibn Sina, and Tusi. Since then, it has always been emphasized by almost all philosophers and some gnostics and theologians. Nevertheless, several scholars such as Ghazzali, Ibn Rushd, Fakhr al-Din Razi, Ibn Arabi, Thomas Aquinas (in some of his works), ‘Allamah Hilli, and ‘Allamah Majlisi have mainly opposed this theory basically under the pretext of defending religious beliefs. This paper intends to have an analytic, historical, and critical study of the ideas of the opponents of this principle. Here, the writer has initially explained the arguments of some of the believers in this principle and then dealt with the objections of those who reject it. Finally, in order to defend the principle of the one, he responds to each of the objections separately.