تبيين سير تدريجي نظريه‌هاي حركت نفس، از آغاز تا دگرگوني جوهري آن

An Explanation of the Gradual Development of the Theories of the Soul’s Motion: From the Beginning until its Trans-Substantial Change

از آنجا كه نفس آدمي از نظر بسياري از حكما امري مجرد و بسيط است، مسيله حركت آن همواره ذهنها را بخود مشغول كرده است ارسطو اين حركت را به بسياري از فيلسوفان پيش از خود نسبت داده است كه با توجه به رويكرد طبيعت انگارانه آنان، اين نسبت ميتواند درست باشد. ارسطو كه برخلاف افلاطون، مسيله تجرد نفس در نظر او مبهم و دوپهلوست، هرچند نفس را محرّك دانسته است، اما حركت بالذات آن را مطلقاً نادرست ميداند و درباره حركت عرضي آن ديدگاههاي نامشخص و ناهمگوني دارد. بنظر ميرسد اولين جرقه‌هاي نظريه حركت در جوهر نفس بدست خواجه نصير طوسي، با استنباط از عبارتي از بوعلي زده شده است كه سرانجام بدست تواناي ملاصدرا شعله‌ور ميگردد. ملاصدرا خود را در طرح اين نظريه مبتكر نميداند و پيشينه آن را در آيات قرآني و در بين آرا عرفا و حكما رديابي ميكند. ابتكار او در اين امر را بايد در مبتني كردن آن بر مباني فكري و بويژه مباني هستي‌شناختيي مانند اصالت، وحدت و تشكيك وجود و همچنين مبنا قراردادن آن براي طرح نظريه‌هاي ابتكاري در زمينه انسان‌شناسي و معرفت‌شناسي دانست؛ بگونه‌يي كه ميتوان گفت اين نظريه مركز ثقل علم‌النفس ملاصدراست و با محوريت آن، انسانشناسي، معادشناسي و معرفت‌شناسي دگرگون شده و با رويكردي متفاوت، مسايل نويني را تجربه ميكند و هنر انديشه‌ورزي به بهترين وجه نشان داده ميشود.

Since according to many philosophers, the human soul is an immaterial and simple entity, the problem of its motion has always occupied the minds of thinkers. Aristotle attributed this motion to many of the philosophers preceding him, which, given their naturalist approach, could be justified. Unlike Plato, Aristotle considers the problem of the immateriality of the soul to be unclear and ambiguous. In his view, the soul is a moving agent; however, he considers its essential motion to be absolutely false and has some unclear and inconsistent ideas concerning its accidental motion. Apparently, the first seeds of the theory of motion in the soul’s substance were planted by Tusi based on one of Ibn Sina’s statements. This theory came to fruition by Mulla Sadra, the great philosopher. He does not consider himself as the innovator of this theory and traces it back to Qur’anic verses and the ideas of gnostics and philosophers. However, he was the first to base this theory on such philosophical and, particularly, ontological principles as principiality, unity, and gradation of existence and introduce it as a foundation for propounding some innovative theories in anthropology and epistemology. In fact, it can be said that this theory is at the center of Mulla Sadra’s psychology and, in the light of its centrality, the fields of anthropology, eschatology, and epistemology have undergone great changes and given rise to some new problems following a different approach. Here, Mulla Sadra presents the art of thinking in the best way possible.