بررسي زايش معنا در ساختار روايي «حكايت نمازفروش» (از هزارويك شب) و روايت سه‌تار از جلال آل‌احمد

Analysis on Creation of the Signification in the Narrative Structure of the Tale of “The Prayer Dealer” (Narrated in One Thousand and the One Night) and the Narrative Story of “The Cittern” by Jalal A

هدف اين مقاله بررسي تطبيقي رابطه پيرنگ بين روايت «حكايت نمازفروش» از هزارويك شب و سه‌تار از جلال آل‌احمد است. بر‌اين باوريم كه ازلحاظ شكلي (فيگورتيو)، روايت سه‌تار به «حكايت نمازفروش» بسيار شبيه است. اما عنصر يا واژه يا چيز ديگري در سه‌تار وجود دارد كه سبب ناهماهنگي در انسجام روايي اين روايت شده و پيرنگ آن را تخريب و نامنسجم كرده است. براساس اين، مي‌خواهيم بدانيم اين عنصر كدام است. مطرح شدن اين پرسش نتيجه مقايسه تطبيقي است كه بين اين دو روايت صورت گرفته است. در تحليل اين دو اثر، اين پرسش نگارنده مقاله را همواره به خود مشغول كرده بود كه چرا بين فيگورها و ساختارهاي دروني «حكايت نمازفروش» رابطه‌اي منطقي و همچنين انسجامي دروني وجود دارد؛ درحالي‌ كه در روايت سه‌تار اين انسجام و هماهنگي دروني بين فيگورها از يك‌سو و ساختار دروني روايت از سوي ديگر ديده نمي‌شود. فرضي كه به‌كمك آن نگارنده بايد به پرسش بالا پاسخ گويد مي‌تواند به اين ‌شكل فرمول‌بندي شود: در روايت «حكايت نمازفروش» شخصيت داستاني روايت يعني نمازفروش به تخيل خود پناه مي‌برد و آينده را مقابل خود ترسيم مي‌كند؛ به همين سبب او مي‌تواند كنش‌ها را به‌شكل خطي و به‌دنبال هم روايت كند. اما كنشگر سه‌تار يعني جوان نوازنده با پناه بردن به ذهن خود به گذشته رجوع مي‌كند. از يك‌سو، تمايز رجوع به گذشته و آينده باعث تفاوت اين دو روايت از يكديگر مي‌شود و از سوي ديگر، سبب مي‌شود پيرنگ روايت در «حكايت نمازفروش» كامل و منسجم و در روايت سه‌تار نامنسجم ارايه شود. در سه‌تار، پناه بردن به خاطرات گذشته سبب مي‌شود شخصيت داستاني در وضعيت انتهايي روايت واقع شود و ديگر نتواند از كنش‌هاي آينده سخن بگويد. به همين سبب، سه‌تار داراي پيرنگي ناقص است؛ زيرا پيرنگ اين روايت فقط داراي دو وضعيت است؛ در‌حالي كه پيرنگ «حكايت نمازفروش» داراي هر سه پاره يا هر سه وضعيت است.

The purpose of this article is the comparative analysis of correlation of plot between two narrative stories: “The Prayer Dealer” (narrated in One Thousand and One Night), and “The Cittern” by Jalal A. Ahmad. We believe that the narration of “The Cittern”, from figurative point of view, is very similar to “The Prayer Dealer”. However, there is an element or word in “The Cittern” that has created a conflict in narrative coordination from plot point of view. We try to know what this element is. This question is the result of a comparative analysis between these two narrations. Analyzing the two narrations, we have found a question that was constantly preoccupying the author’s mind: “Why, in “The Prayer Dealer”, there is internal solidarity and harmony among the figures? In addition, why in “The Cittern”, we witness a conflict in the internal narrative structure and there is no such solidarity as the first one? Here is the theory based on which the author is going to answer this question: In the story of “The Prayer Dealer”, the narrative operant, “Namaz Forush” (the prayer dealer) uses his own imagination to see through the future. However, the narrative operant of “The Cittern”, a young musician goes back to his past to find answers. In the first case, seeing through the future puts the narrative plot in a very solid position, but going back to the past puts the operant in the terminal part of the narration (but the plot has lost this character in “The Cittern”). This terminal position is a potentially destructive power for a new narration. That is why the plot for “The Cittern” is not a complete one and only shows a minimal narration.