تحليل و نقد ديدگاه ملاصدرا درباره سنخيت علت و معلول

Analyzing and Criticizing the Mulla Sadra’s View about the Cognation of the Cause and Effect

يكي از فروع مهم اصل عليت، قاعده سنخيت علت و معلول است. توجه فيلسوفان در مباحث مربوط به عليت بيشتر متوجه خود اصل عليت و ضرورت علي ـ معلولي بوده و كمتر به قاعده سنخيت پرداخته شده است. ملاصدرا در اين باره بيش از فيلسوفان پيشين خود به بررسي و كندوكار پرداخته و مطالبي نو را مطابق مباني نظام فلسفي‌اش عرضه كرده است. اين مقاله با نگاهي تاريخي و تحليلي به چيستي، تبيين و گستره قاعده سنخيت علت و معلول در فلسفه اسلامي و به ويژه حكمت متعاليه و ديدگاههاي ملاصدرا پرداخته و در فرجام به اين نتيجه رسيده است كه سنخيت علت و معلول دو معناي حداقلي و حداكثري دارد. معناي حداقلي بر مبناي نظامهاي فلسفي قبل از حكمت متعاليه تبيين مي‌شود اما معناي حداكثري با توجه به مباني خاص حكمت متعاليه چون اصالت وجود و تشكيك وجود تبيين مي‌گردد. با اين تفكيك آشكار مي‌شود بسياري از مخالفتها با قاعده سنخيت علت و معلول در حقيقت متوجه معناي حداكثري سنخيت است و معناي حداقلي پذيرفته بيشتر فيلسوفان است.

An important branch of the principle of causality is the rule of the cognation of cause and effect. Discussing the issues of causality, philosophers have paid more attention to the principle of causality itself and causal and caused necessity and have paid less attention to this rule. Mulla Sadra has explored this issue more than his previous philosophers and has given new subjects on the base of his philosophical system. This historical and analytical paper has dealt with the nature, explanation and scope of the rule cognation of cause and effect in Islamic philosophy, especially in philosophy of Mulla Sadra and at the end, it has concluded that that the cognation of the cause and effect has two maximum and minimum meanings. The minimum meaning is explained on the base of the philosophical system of before transcendent philosophy but the maximum meaning is explained in regard to the special foundations of transcendent philosophy such as the principality of the existence and its gradation. This separation makes appear that many of the objections to the rule of cognation of the cause and effect in fact refer to the maximum meaning and the minimum meaning is accepted by most philosophers.