جايگاه مطالعه در تهذيب اخلاق از نظرگاه محيي‌الدين ابن‌عربي

The Status of Reading in the Refinement of Morals According to Mohyiddin Ibn ʹʹArab^

هدف: هدف از انجام اين پژوهش، گشودن راه‌هاي بديل به سوي فهمي متفاوت از نسبت انسان با «مطالعه» است. اين مقاله درصدد نشان‌دادنِ اين نكته است كه وراي نسبت كارافزايانه با مطالعه، كه آن را به ابزاري براي ايجاد تغيير در جهان خارج تبديل مي‌كند، مي‌توان نسبتي فضيلت‌محور با آن داشت. روش: در اين مقاله، پديده مطالعه به‌عنوان پديده‌اي اطلاعاتي و ارتباطي در نظر گرفته شده و در بررسي آن، روش انجلتيك (پيام‌شناسي هرمنوتيكي- تاريخي) به‌كار رفته است. يافته‌ها: ابن‌عربي، مطالعه را ابزاري مقدماتي براي آماده‌كردنِ نفس ناطقه در پيرايش رذايل و پرورش فضايل مي‌داند. مطالعه در نظر وي، در نسبت با فضيلت واجد ارزش مي‌شود. اين تلقي از مطالعه، كه مي‌توان آن را در سراسر عهد سنتيِ ديني ردگيري كرد، بر اساس تجربه بنيادينِ انسان سنتي- «بودن در جهان» به‌مثابه «بودن در معبد» و لزوم تزكيه نفس براي اقامت مومنانه در معبدِ جهان- معني مي‌يابد و با تلقي مدرن از مطالعه، كه آن را امري عرفي و معطوف به نتايج مي‌داند نه معطوف به فضايل، متفاوت است. اصالت/ارزش: اصالت و ارزش مقاله حاضر در اين است كه از طريق خوانشِ تاريخيِ متون، تاريخمندي پديده مطالعه را نشان مي‌دهد و تفاوت نگاه مدرن و سنتي در اينباره را نمايان مي‌كند.

Purpose: The present research aimed to call for a different understanding of our relation with "reading". It will be suggested that beyond the pragmatic relation with reading that reduce it to an instrument for changing the external world, we can realize a virtue-based relation with it. Methodology: The phenomenon of reading is regarded as an informational phenomenon and investigated by using angeletic analysis. Findings: Ibn ʹArab^ regards "reading" as a preparatory tool for removing vices and developing virtues by intellective soul. According to him, reading is valuable to the extent that fosters virtues. This conception of reading that can be traced all over the classic traditional-religious period, originates from the fundamental experience of traditional man that considers "being-in-the-world" as "being-in-the-temple" and makes self-purification necessary for faithfully dwelling in the "world-temple". Such a sacred and virtue-based traditional relation with reading essentially differs from secular and consequence-based modern relation. Originality/Value: This article reveals the historicity of the phenomenon of reading, through historical investigation in Islamic texts and demonstrates the difference between traditional and modern conceptions of reading.