كليدواژه :
مدرنيته , traditional rationalism , critique , نقادي , عقلانيت جديد , عقلانيت سنتي , Modernism , تفكر شرقي , modern rationalism , Eastern thought
چكيده فارسي :
در يك تعريف كلي ميتوان گفت عقلانيت بمعني ابتنا يك عقيده بر معيارها و اصول كلي و جهانشمول است كه اين معيارها و ضوابط بنحو ضروري همواره صادقند. عقل نيز نيرو و قوه يي است كه انسان بمدد آن ميتواند به كشف اين معيارها و اصول كلي و ضروري نايل شود. از منظر عقلانيت سنتي اين حقايق و اصول اوليه، حقايقي خارجي هستند كه عالم خارج نيز از اين حقايق و اصول تبعيت ميكند و انسان بواسطه ارتباط با يك عقل كلي( عقل فعال) كه خود بنحوي علت يا واسطه در ايجاد اين حقايق ميباشد، ميتواند به كشف اين حقايق نايل شود. اما از منظر عقلانيت جديد اين حقايق و اصول اوليه، از تعامل ذهن با عالم خارج ساخته ميشوند و بهيچوجه نميتوان ادعا كرد كه عالم خارج بمعني آنچه ماسواي ذهن انديشنده موجود است خود تابع اين حقايق ميباشد، بلكه تنها ميتوان گفت عالم خارج آنگاه كه بر ذهن من عرضه ميشود تابع اين قوانين و اصول است. به اين ترتيب عقلانيت جديد بكلي منكر تاثير عوامل بيروي در فرايند تعقل است و از اينرو ميتوان گفت عقل مدرن، عقل خود بنياد است. دكارت فلسفه خود را از اين نقطه شروع ميكند كه انديشه از من آغاز ميشود و از همينجا راه خود را از عقلانيت سنتي جدا ميسازد.
يكي ديگر از ويژگيهاي عقلانيت جديد در مقايسه با عقلانيت سنتي كه معمولاً طرفداران اين نحوه از عقلانيت بر آن تاكيد كرده و آن را بعنوان نقطه قوت در مقابل عقلانيت سنتي قرار ميدهند، نقادانه بودن اولي(عقلانيت جديد) و جزم‌انديش بودن ديگري است. اما با نگاهي عميقتر متوجه خواهيم شد كه اين نقادانه بودن كه بصورت نقد عقل از خود در عقلانيت مدرن ظهور و بروز تام مييابد، وقتي در كنار خود‌بنيادي قرار ميگيرد نه تنها امتيازي براي عقلانيت جديد نيست بلكه به مهمترين چالش فراروي آن تبديل ميشود. از اين منظر موضع عقلانيت سنتي، نسبت به عقلانيت جديد موضع قابل دفاعتري است.
بدليل همين عدم فقدان انسجام در وي در عقلانيت مدرن، اين عقلانيت با بن‌بستي انكارناپذير مواجه ميشود. حال راه برون رفت از اين بحران يا ورود به وادي پست مدرنيسم است كه لاجرم خود به اشكالات و انتقادات ديگري مي‌انجامد، يا بازگشت به اصل و مبدا است كه اين بازگشت به اصل و مبدا تنها با رجوع به نوعي تفكر شرقي ميسر است كه بنظر نگارنده چين رجوعي در آثار هايدگر كه خود از نقادان مدرنيته است مشاهده ميشود.
چكيده لاتين :
Generally speaking, rationality can be defined as placing an idea on the basis of a set of universal and comprehensive criteria and principles which are necessarily true. Reason is also a power and faculty by which man can discover these necessary criteria and principles. From the view point of traditional rationalism, these primary principles are some external realities which the external world also obeys. The human being can also discover these realities through their connection with a universal intellect (the active intellect) which is itself the cause or the mediator in creating the realities in a way. However, according to modern rationalism, such primary realities and principles are the products of the interaction between the mind and the outside world, and we can never claim that the external world in the sense of what is other than the thinking mind of an existent follows and obeys these realities. Rather, we can only say that the external world obeys these rules and principles only when they are presented to the mind. Therefore, modern rationalism totally denies the effects of external factors on the process of intellection. Hence, it can be said that the modern mind is a self-subsistent reason. Descartes begins his philosophy by saying, “My thought begins from me”, and it is at this point that he separates his way from traditional rationality.
Comparing to traditional rationalism, one of the other features of modern rationalism, whose advocates usually emphasize and place as one of its strengths before traditional rationalism, is its critical nature as opposed to the dogmatic nature of the traditional one. Nevertheless, more profound inspection reveals that when this critical nature, which is manifested in the form of the reason’s self-criticism, is placed beside self-rootedness, not only is it not a privilege for modern rationality, but it turns into one of the most important challenges before it. From this point of view, the position of traditional rationalism is more defendable than that of the modern one.
Due to the same lack of internal incoherence in modern rationality, it has encountered an undeniable dead end. Now, the way out of this crisis is either to enter the domain of post-modernism, which inevitably leads to some other problems and criticisms, or to return to the source, which is only possible by reference to a kind of Eastern thought. The writer believes that this return can be observed in the works of Heidegger, who is himself one of the critics of modernism.
