جايگاه عقل فعال در تفكر ارسطو و نتايج برخاسته از تفسير آن با تاكيد بر يوحناي نحوي و ابن رشد

Active Intellect in Aristotle and its Consequences based on the Interpretations of Johannes Philoponus and Ibn Rushd

طرح عقل فعال در مشرب ارسطو، نخست در مخالفت با فلسفه افلاطون لازم آمده است. ارسطو در نفس ناطقه قايل به تمايز ميان دو عقل شده است؛ از يك جهت عقل منفعل كه پذيرنده تمام معقولات است و از طرف ديگر عقل فعال كه معقولات را فعليت ميبخشد. عدم مخالطت، مفارقت، انفعال-ناپذيري، در حال انديشه بودن و فناناپذيري از جمله صفاتي است كه ارسطو در درباره نفس به عقل فعال نسبت داده است. در ميان اين صفات مفارقت و فناناپذيري از مهمترين صفاتي است كه بدليل پيوندِ با اصول ديني، مورد توجه برخي مفسران قرار گرفته است. يوحناي نحوي و ابن رشد از مهمترين مفسران كتاب درباره نفس ارسطو هستند كه هر كدام در عين پذيرشِ تمامي اين صفات، تفاسير متعدد و گاه متناقض از جايگاه عقل فعال نزد ارسطو ارايه كرده اند و اين مسيله را بر طبق گرايشات فلسفي و ديني خود، شرح و بسط داده اند. از نتايجِ نحوه تفسير اين صفات نزد اين دو مفسر، ميتوان به پذيرش و عدم پذيرشِ الهي بودن عقل فعال و مفارقت آن از نفس اشاره كرد. ابن رشد به مفارقت عقل فعال از نفس بشري و الهي بودن آن اذعان كرده است. در مقابل، يوحناي نحوي، اين عقل را حالّ در نفس بشر دانسته و الهي بودن آن را رد كرده است. با وجود اين دو موضعِ متفاوت درباره عقل فعال، هر دو به يك نتيجه هماهنگ يعني فناناپذيري عقل و درنتيجه فناناپذيري نفوس بشري پس از مرگ رسيده اند كه اين مسيله حاكي از دغدغه ديني اين دو مفسر در تفسير آرا ارسطوست.

The idea of the active intellect in Aristotle’s philosophy was initially developed in order to oppose Plato’s philosophy. Aristotle believes in the distinction between two types of intellect in the rational soul: the passive intellect, which is the receptacle for all intelligible things, and the active intellect, which grants actuality to them. Because of their connection with religious principles, the lack of community, immateriality, impassivity, thoughtfulness, and immortality are among the most important qualities that have attracted the attention of some interpreters. Johannes Philoponus and Ibn Rushd are two of the most prominent interpreters of Aristotle’s book On the Soul. Each of them, while accepting all these attributes, has provided various and, sometimes, contradictory interpretations of the place of the active intellect in Aristotle’s view and explained and expanded this problem based on their own philosophical and religious ideas. From among the consequences of the quality of the interpretation of these attributes by these two interpreters, we can refer to the acceptance or rejection of the divine nature of the active intellect and its separation from the soul. Ibn Rushd acknowledges the separation of the active intellect from the human soul and its divinity. By contrast, Johannes Philoponus maintains that this intellect exists in the human soul and rejects its divinity. In spite of these two different positions on the active intellect, both have concluded the immortality of the intellect and, as a result, the immortality of the human soul after death. This point indicates the religious concerns of these two interpreters in the interpretation of Aristotle’s ideas.