وضعيت ترجمه، كنشگران و ابعاد آن در دوره قاجار

Translation Status, Actors and Dimensions of the Qajar Period

ترجمه منابع آثار و تاليفات از زبان هاي اروپايي در دوره قاجار يك داد و ستد فرهنگي، علمي و تجربي بود كه بر نگرش، جهان‌بيني و فرهنگ و معارف گروه هاي فعال اجتماعي ايران تاثير زيادي داشت. در اين فرآيند، رابطه زبان و فرهنگ در ترجمه به عنوان يك اصل مهم در مطالعات فرهنگي، نقش اثرگذاري در شكل‌گيري گفتمان ميان متن مبدا و ذهن و فرهنگ خالقان جديد (مترجمان) در جامعه ايران داشته است. آنچه كه باعث شده است تا فاصله فرهنگي ميان متن ترجمه از متن اصلي كمتر شود به اهميت نقش ترجمه و مترجم در انتقال فرهنگي و نسبت بين سياست فرهنگي و ترجمه مربوط مي‌شود. تاثير فرهنگ در انتخاب اثر براي ترجمه كردن، انتقال و دگرديسي اسطوره‌هاي فرهنگي و مفاهيم علمي و اجتماعي، تعبير نادرست و سو برداشت‌هاي فرهنگي، عناصر فرهنگي ترجمه‌ناپذير، سانسور فرهنگي، ترجمه و سلطه زباني و نقش ترجمه فرهنگي در ساخت فرهنگي و تداوم هويت قومي، ملي و مذهبي از مسايل مهمي است كه در ترجمه‌هاي دوره قاجار قابل بررسي و ارزيابي است. دوره قاجاريه از جهت رشد ترجمه كتاب‌هاي اروپايي حايز اهميت است. مقدمات ترجمه و چاپ كتاب در روزگار عباس‌ميرزا و ميرزا بزرگ قايم‌مقام فراهاني فراهم آمد و بعدها تشكيل دارالترجمه دربار و دارالفنون باعث شد ترجمه و نشر رونق بيشتري يابد. در اين دوره كتاب‌هاي بسياري چاپ و منتشر شد. علاوه بر كتاب‌هاي علمي، نظامي، فلسفي و اقتصادي تعداد زيادي كتاب‌هاي تاريخي نيز ترجمه و انتشار يافتند. با وجود اين، اگرچه اقدام به ترجمه در زمينه دانش‌هاي نوين اروپا براي يافتن راهي بوده است كه بدان وسيله ايران را به كاروان تمدن و دانش نوين جهاني پيوند دهد و درهاي جديد از علم و معرفت را بر روي ايرانيان بگشايد، اما اين مساله داراي معايب و نقايصي نيز بود كه شناسايي اين معايب حايز اهميت است.

In the Qajar period, translation of works and writings from European languages into Persian was considered as a cultural, scientific and experimental exchange which had a lot of influence on the worldview, culture and education of social activist groups. In this process, the relationship between language and culture in translation as an important principle in the cultural studies had played an important role in the development of an effective dialogue between the original European text and the mind and culture of the new creators (translators) in Iran. What causes the cultural distance between the original text and the translated text to be lessened is related to the important role played by translation and translator in the cultural transmission and the relation between the cultural policy and translation. Thus, the role of cultural influences on the choice of a text for translation, transmission and transformation of cultural myths as well as scientific and social concepts, erroneous interpretations and cultural misunderstandings, untranslatable cultural elements, cultural censorship, translation and linguistic dominance, the cultural role of translation in cultural construction and the maintenance of ethnic, national and religious identity are all important issues worthy of consideration and exploration in the translations of the Qajar period. In terms of the translation of European books, the Qajar period is of great importance. Translating and publishing books which had started at the time of Mirza Abbas and the great Mirza Q?ʹim Maqam Farahani later flourished and highly expanded with the establishment of the institute of translation and publication of the court and the Academy (Dar- al-fonun). In fact, a large number of books – not only on scholarly, military, philosophical and economical subjects but also on history – were translated and published in this period. Despite the fact that translating this new European knowledge was a means of finding a way for Iran to join the caravan of civilization and new knowledge and to be exposed to newly opened gates of science and enlightenment, it cannot be denied that it all had its disadvantages and flaws the identification of which is highly important.