رويكرد «معضله شناختي» به مسايل عصر ميانه ايران

The Problematic Approach to the Iran Development in the Medieval Era

عصر ميانه تاريخ ايران كه قريب به نه قرن به طول انجاميد، يكي از مهمترين و اثرگذارترين ادوار تاريخي اين سرزمين به حساب مي‌آيد. تغيير دين، ظهور مكاتب فكري و فرق مذهبي به همراه بروز تحولات گسترده سياسي اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي، دگرگوني‌هاي عميق و همه‌جانبه‌اي را در اين سرزمين رقم زد و معضله‌هاي بنياديني را از درون خود خلق كرد. مساله اصلي در پژوهش حاضر اين است كه پديده‌ها و رخدادهايي كه در برهه زماني قرون اول تا نهم هجري در ايران‌زمين به وقوع پيوست، كدام صورت‌بندي از «معضله‌هاي عصري» را پديدار ساخت؟ و اين امر ريشه در كدام روندهاي نسبتاً پايدار تاريخي داشت؟ براي دستيابي به يافته‌هاي توصيفي، به سياق پژوهش‌هاي تاريخي، اطلاعات و داده‌هاي تاريخي از منابع و ماخذ موجود استخراج شدند و سپس يافته‌هاي توصيفي به عنوان موادي براي شكل دادن به يك طرح تفسيري بكار گرفته شده‌اند. از شواهد و مدارك تاريخي چنين مستفاد مي‌شود كه در عصر ميانه تاريخ ايران سه ضلعي به هم پيوسته‌اي از معضله‌هاي عصري پديدار شد. اين معضله‌ها عبارت بودند از: 1) معضله تهاجم ادواري بيگانگان و ناپايداري سياسي با دوام 2) معضله تغيير دين و منازعات پايدار مذهبي ـ فرقه‌اي 3) معضله شكاف‌هاي فعال اجتماعي و تشديد وضعيت موزاييكي جامعه. يافته‌هاي موجود نشان مي‌دهد كه رابطه رخدادها با اين معضله‌ها و همچنين ارتباط متقابل معضله‌ها با خود، به‌صورت رابطه‌اي ديالكتيكي برقرار شد. به اين ترتيب، داد و ستدي پايدار ميان تحولات و معضله‌هاي عصري اين دوره، صورت گرفت.

The medieval era of Iran history that lasted about nine centuries is considered as one of the most important and effective periods of this country. Conversion, the emergence of thought schools and religious sects accompanying wide political, economic, cultural, and social evolutions created deep and multilateral problems in the nation, and caused fundamental problems for its own. The main issue, in the present research, is surveying lineament of epochal problems caused by the mentioned phenomena and occurrences happened in Iran during the first to the nine centuries? and In what kind of comparatively steady historical processes does his problem find its origin? In order to reach the descriptive findings, as in historical researches, historical data were extracted from available resources; these findings, then, were employed as stuffs to model an interpretive plot. From the proofs and documents, it is deducted that during the Iran’s medial era there appeared an allied triangle of epochal problems. These problems are as follow: 1. The problem of periodic attacks of outsiders and eternal political instability, 2. The problem of conversion and consistent religious-sectary quarrels, and 3. The problem of social gaps and severity of the mosaic situation in the society. The available findings indicate that the relationship between these events and problems and the reciprocal relationships of the problems was a dialectic relationship. Consequently, there was a consistent interaction between vicissitudes and epochal problems of this era.