پارادايم پيچيدگي و همگرايي معرفتشناختي با واقعگرايي اسلا‌مي

Paradigm of Complexity and Epistemological Convergence with Islamic Realism

مقاله حاضر كه از بُعد روش‌شناسي تحقيق، توصيفي ـ تحليلي، از منظرِ هدف، نظري و از منظرِ پارادايم زيربنايي، از نوع كيفي بشمار ميرود، به بررسي رويكردهاي فلسفي و مباني معرفتشناختي پارادايمهاي علمي معاصر غرب ‌ـ ‌يعني مدرنيسم، پست مدرنيسم و پيچيدگي‌ـ پرداخته است. اين پژوهش نشان ميدهد كه غرب با گذر از مدرنيسم، به پست مدرنيسم و اخيراً به پارادايم جديدي بعنوان پيچيدگي اقبال كرده است. پارادايم جديد از جهات هستيشناختي و معرفتشناختي بيش از دو مورد ديگر، به واقعگرايي اسلا‌مي (واقعگرايي صدرايي) نزديك شده و با آن وجوه مشترك پيدا كرده است. نخستين وجه اشتراك به بعد هستيشناختي باز ميگردد. پارادايم پيچيدگي همانند واقعگرايي اسلا‌مي در بُعد هستيشناختي، واقعگراست؛ اگرچه اين واقعگرايي ممكن است ابعاد غيرماديِ عالم از جمله عالم روح و فرشتگان را شامل نشود. دومين وجه اشتراك به بُعد معرفتشناختي مربوط ميشود. پيچيدگي همانند واقعگرايي اسلا‌مي، بنوعي به واقعگرايي انتقادي قايل است. همچنين در اين مقاله نشان داده شده است كه پيچيدگي و واقعگرايي اسلا‌مي هر دو به انواعي از كثرتگرايي غير نسبيگرا ـ ‌از جمله كثرتگرايي طولي‌ـ قايل‌اند. كثرتگرايي طولي يعني اينكه دانش همواره تقريبي از واقعيت است نه كپي برابر اصل واقعيت؛ امري كه در معرفتشناسي اسلا‌مي به انحاي مختلف مورد تاييد قرار گرفته است. اين در حاليست كه كثرتگرايي مورد تاكيد پارادايم پست مدرنيسم، متناظر با نسبيگرايي است. البته تفاوتهاي بنيادي مهمي نيز در باب هستيشناسي و معرفتشناسي، از جمله در باب نظريه صدق و توجيه و همچنين تجرد علم، بين پارادايم پيچيدگي و واقعگرايي اسلا‌مي وجود دارد كه پرداختن به آنها بيرون از هدف و حوصله اين مقاله بوده و گستردگي آن نيازمند مقاله مستقل ديگري است. هدف اصلي مقاله اينست كه نشان دهد پارادايمهاي علمي غرب و شايد بعبارتي فلسفه غرب در حال عدول از مواضع قبلي و نزديك شدن به فلسفه» اسلا‌مي است.

The present paper, which is descriptive-analytic in terms of research methodology, theoretical in terms of purpose, and qualitative in terms of its underlying paradigm, explores the philosophical approaches and epistemological principles of contemporary scientific paradigms in the West, including Modernism, Post-Modernism, and complexity. The present research reveals that, after leaving Modernism behind, the West is now focusing on Post-Modernism and, more recently, a new paradigm called complexity. Given its ontological and epistemological orientation, the new paradigm is closer than the other two to Islamic (Sadrian) realism and has some common grounds with it. The first common point regards their ontology. The complexity paradigm, similar to Islamic realism, is realist in terms of ontology, although this realism might not include the immaterial dimensions of the world including the world of spirits and angels. The second common feature is related to the dimension of epistemology. Like Islamic realism, the complexity paradigm believes in a kind of critical realism. In this paper, the writer also demonstrates that both Islamic realism and the complexity paradigm believe in a kind of non-relativist pluralism, such as vertical pluralism. This type of pluralism advocates the idea that knowledge is always an approximation to reality and not an exact copy of its original form. This idea has been confirmed in Islamic epistemology in different ways, while the pluralism advocated in the paradigm of Post-Modernism corresponds with relativism. Of course, there are some important and fundamental differences between the complexity paradigm and Islamic realism in terms of their ontology and epistemology regarding, for example, the theory of the truth and justification, and the immateriality of knowledge, which demand a separate study. This paper mainly intends to manifest that the Western scientific paradigms and, perhaps, Western philosophy are retreating from their previous ideas and principles and coming closer to Islamic philosophy.