پيشكش و نقش آن در روابط ايران با كمپاني‌هاي هند شرقي در دوران صفوي

Gift and its role in the relations between Iran and East India Company during Safavid Era

عصر صفويه از نظر رشد مناسبات بين‌المللي، يكي از دوره‌هاي مهمِ تاريخِ ايرانِ ميانه است. در اين دوره، علاوه بر تمايل بسيارِ حكومت صفوي براي ارتباط با دولت‌هاي غربي، اين دولت‌ها هم به دليل اوضاع پيش آمده در غرب، به شرق تمايل داشتند. اين ارتباطات فقط سياسي نبود، بلكه ايجاد روابط تجاري، به‌ويژه براي كمپاني‌هاي تجاريِ جديدالتاسيس در شرق، اهميت خاصي داشت. اين كمپاني‌ها مايل به تجارت با ايران بودند. از اين روي، براي پيشبرد امور تجاري خود مجبور به برقراري ارتباط با برخي مقامات درباري، همچون صدراعظم، مستوفي خاصه و شه‌بندرِ بندرعباس بودند. از آنجا كه اين افراد نقشي تعيين‌كننده در فعاليت‌هاي بازرگاني، به‌ويژه عقد قرارداد و كسب امتيازات داشتند، جلب نظرشان اهميتي بسيار داشت. علاوه بر اين، جلب حمايت حاكمان شهرهاي قرار گرفته در مسير تجارت، بسيار كارساز بود. در نتيجه، كمپاني‌ها از هر وسيله‌اي از جمله، پيش‌كش و رشوه سود مي‌جستند تا حمايت اين افراد را جلب و حتي رقباي خود را از دور خارج كنند. در اينجا، اين پرسش مطرح است كه «پيشكش چه تاثيري در روابط ميان كمپاني‌هاي هند شرقي و حكومت صفوي داشته است؟» بنابر قراين، به نظر مي‌رسد پيشكش و هدايا باعث نفوذ اين كمپاني‌ها در اركان دولت و در نتيجه، پيشرفت تجارت آنها با ايران ميشد و بازار رقابت ميان كمپاني‌ها را داغ‌تر ميكرد. هر يك از كمپاني‌ها براي رسيدن به اميال خود، مي‌كوشيد پيشكشي مناسب‌تر هديه دهد و افراد بيشتري را با خود همداستان كند. در اينجا، كوشيده‌ايم از منابع غير ايراني ـكه البته بيشتر نيز به اين موضوع پرداخته‌اند ـ استفاده كنيم. سپس با تحليل مطالب، نقش و تاثير اين هديه‌ها را در پيشبرد اهداف كمپاني‌ها در ايران روشن خواهيم ساخت.

Safavid Era is one the most important period of Iran Medieval History from the perspective of development in International Cooperation. In this period, both Safavid Reign and Western Authorities showed high willingness to make connection and bilateral cooperation. These relations were not limited to political issues. On that period to make commercial relations, especially by the recent western companies in east, was very important. Those companies were eager to trade with Iran. Thus, they were obliged to make connection with some Court Officials such as Sadr e Aʹzam, Mostofi e Khasseh and Shahbandar e Bandar e Abbas. Because those Officials were playing an important role in commercial activities, especially in signing of contracts and endowment of privileges, therefore it was very important to draw their attention. In addition, to get the support of governors of the cities which located in the path of those trades was very useful. As a result, the companies used every means such as gifts and bribes to get support from those Officials to reach their goals, even to throw their rivals from the field. The question of this paper is about the influence of gifts on the relation of East India Companies and Safavid Reign. Based upon evidence, it seems gifts paved the way of dominance over the government bodies and thus development of these companiesʹ trades in Iran and enhance the level of competition of these companies in Iran. Each of those companies tried to donate more convenient gifts and to accompany more figures to achieve its goals.