نقش سياست در پيدايش فرقه‌هاي كلامي در ميان مسلمانان

The Role of Politics in the Emergence of Theological Groups among Muslims

بخش مهمي از آموزه‌هاي دين مبين اسلام را مباحث عقيدتي تشكيل مي‌دهد كه قرآن كريم در آيات فراواني بدان پرداخته و مردم را به اعتقاد و ايمان به آن فراخوانده است. مسلمانان در زمان رسول اكرم(ص) با توجه به حضور آن حضرت در جامعه اسلامي و نيز به سبب پرهيز بيشتر آنان از هوي و هوس از هرگونه تفرقه و فرقه‌گرايي عقيدتي به دور بودند، ولي پس از وفات رسول خدا(ص) اختلاف‌‌نظرها ميان آنان آغاز شد و كم‌كم فرقه‌هاي متعددي در ميان مسلمانان پديد آمد. بحث از عناصر دخيل در پيدايش فرقه‌ها، يكي از مباحث مهم در زمينه فرق اسلامي است كه در اين مقاله با تقسيم‌بندي عوامل به عوامل داخلي كه از درون جامعه اسلامي نشات گرفته است و عوامل بيروني كه ناشي از تعاملات و تبادلات فرهنگي ميان مسلمانان و ديگر ملت‌ها بوده است، تنها به يك عامل از عوامل داخلي پرداخته‌ايم كه نقش عامل سياست در پيدايش فرقه‌ها يا ترويج فرقه‌اي در مقابل فرقه‌هاي ديگر است. در اين زمينه، اختلاف‌نظرهاي مسلمانان در مسيله امامت و رهبري و پس از آن، دوران حكومت بني‌اميه و ترويج انديشه جبر و سركوب فكر قدريه بررسي شده است. آن‌گاه به حمايت حكومت عباسيان از معتزله و بعدها از اشاعره را مطرح كرده و تاثير سياست در رواج يا سركوب يك فرقه را روشن ساخته‌ايم.

Doctrinal discussions constitute a major part of Islamic studies. In many of its verses, the holy Qur’an deals with such discussions, summoning people to believe in them. Being in touch with the holy Prophet (peace be upon him) and being free from evil temptations, Muslims were far from getting involved in any kind of sectarianism during the lifetime of the holy Prophet (peace be upon him). However no sooner had the holy Prophet (peace be upon him) passed away than disagreement began to appear among Muslims paving the ground for the gradual emergence of numerous sects among Muslims. The factors contributing to the appearance of Islamic sects is an important topic of discussion about Islamic sects. Dividing the influential factors into internal appearing rising within Islamic community and external originating from cultural interactions between Muslims and others, the author deals only with one of the internal factors, that is, the role of politics in the emergence of Islamic sects or supporting one sect in the face of another. To explain this factor, he studies the Islamic differing views on the subject of leadership and the promulgation of fatalism in the face of freedom of will, under Ummayid rule. The paper also touches on Abb?sides as supporting Mu‘atazilites at one time and Ash’arites at another. It shows how politics exerts its influence in promulgating or suppressing a sect.