بررسي و نقد ديدگاه ونزبرو درباره گونه شناسي و سير تاريخي تطور تفاسير كهن با تكيه بر تفسير مجاهد

Investigation and Critique of Wansbrough’s View on the Typology and Chronological Evolution of Old Quranic Commentaries on the Basis of Mujahid’s Commentary

ونزبرو در كتاب مطالعات قرآني، دو معيار سبك و كاركرد را براي گونه شناسي متون كهن تفسيري قبل از طبري ارايه كرد. او با شناسايي دوازده ابزار تفسيري و وام گيري اصطلاحاتي از آثار تفسيري يهود، تفاسير كهن قرآن را به پنج گونه داستاني، فقهي، متني، بلاغي و تمثيلي تقسيم كرد. وي براساس تحليل ادبي زمان پيدايش اين گونه ها، جز گونه ‌اخير را با همين توالي تاريخي مي داند. در اين مقاله ضمن مروري بر گونه‌شناسي و تحليل ادبي ونزبرو، با بررسي سند و متن نسخه ‌مستقل تفسير مجاهد به ارزيابي آن خواهيم پرداخت. اين بررسي نشان مي دهد كه هسته اصلي شكل مكتوب تفسير مجاهد كه مهم ترين ويژگي آن تبيين لغوي است به نيمه قرن دوم هجري مي‌رسد بنابراين، برخلاف ديدگاه ونزبرو نخستين گونه تفاسير، تفاسير لغوي بوده اند نه تفاسير داستاني.

In his book Quranic Studies, Wansbrough presents two criteria of style and function for typification of old commentatorial texts before al-Tabari. Recognizing twelve commentatorial devices and borrowing some expressions from Jewish commentatorial works, he divides old Quranic commentaries into five categories of parabolic, juristic, textual, rhetorical, and analogical. Based on literary analysis, he believes in the same chronology of those types, save the last. Surveying chain of transmission as well as text of Mudjahid’s commentary, the present essay evaluates Wansbrough’s style of typification and literal analysis and reveals that the core of written form of Mudjahid’s commentary, whose major characteristic is lexical explanation, goes back to the early half of the second Hijri century. Contrary to Wansbrough’s view, therefore, early types of Quranic commentaries were lexical and not parabolic.