پاسخ ابن‏‏سينا به پارادوكس عنايت الهي و وجود شر در عالم

Ibn Sinaʹʹs (Avicennaʹʹs) solution to the paradox of Devine Providence and the existence of evil in the world

مقوله شرّ از بزرگ‏ترين چالش‏هايي است كه در طول قرون متمادي توجه فيلسوفان الهي را به خود جلب نموده است. وجود شرّ در جهان به عنوان نقضي بر حكمت يا وحدت، و حتي بر وجود خدا از سوي برخي فيلسوفان ملحد، و يا برخي متالّهان شكّاك مطرح شده است. اين مسيله آنگاه عيان‏تر رخ مي‏نمايد كه خداوند به صفاتي از قبيل عدالت، خيرخواهي و مهرباني متصف شود و يا خلقت عالم بر اساس علم عنايي حق، توجيه گردد. مقاله حاضر در صدد است تا با بررسي آثار ابن‏سينا، نحوه نگرش وي به مسيله شرّ و نيز پاسخ‏ها و راه‏حل‏هاي او در اين زمينه را مورد بازبيني قرار دهد. از ديدگاه ابن‏سينا، وجود انواع طبيعي و بشري شرّ، لازمه مراتب هستي است و حذف آن منجر به انقلاب در ذات اشيا و يا حذف بخش‏هاي زيادي از عالم خواهد گرديد و اين هر دو، خود نوعي شرّ و نقص در خلقت محسوب مي‏شوند، شرّي كه به مراتب از شرّ مورد سوال بدتر است. بر اين اساس، بين وجود شرّ و حكمت و علم عنايي الهي، هيچ منافاتي وجود ندارد.

The matter of evil is one of the greatest challenges that have drawn the attention of the theist philosophers to itself through long centuries. The existence of evil in the world has been posed as a violation of the wisdom, the unity or even the existence of God by some atheist philosophers or some of skeptic theists. This problem will show itself better when attributes like justice, generosity and kindness are ascribed to God or the creation of the world is explained based on divine creative foreknowledge. The present article aims to review Ibn Sinaʹs view on the problem of evil and his answers and solutions in this field. In Ibn Sinaʹs point of view, the existence of natural and manly evils is the necessity of the stages of the existence and its omission ends to revolution in the essence of things or to the omission of many parts of the world, an evil which is far worse than the evil of the subject of the question. So there are not any contradictions between the existence of evil and Divine Wisdom and Divine Creative Foreknowledge. Keywords: providence, evil, wisdom, justice, accidental evil, essential evil