ارزيابي تحمل خشكي ژنوتيپ‌هاي كلزا (Brassica napus L.) در شرايط مزرعه و آزمايشگاه

Evaluation of Drought Tolerance of Rapeseed (Brassica napus L.) Genotypes in Laboratory and Field Conditions

به‌منظور ارزيابي واكنش ژنوتيپ‌هاي كلزا به تنش خشكي، پژوهشي در مرحله جوانه‌زني و مراحل بعدي رشد در آزمايشگاه و مزرعه در سال زراعي 86-1385 در دانشگاه رازي انجام شد. آزمون جوانه‌زني در شرايط كنترل شده به‌صورت فاكتوريل در قالب طرح كاملاً تصادفي با سه تكرار در چهار سطح پتانسيل آب (صفر، 4، 8 و 12- بار) و بررسي مزرعه‌اي در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار در دو شرايط تنش و عدم تنش آبي اجرا شد. در بررسي آزمايشگاهي، نتايج نشان داد كه با كاهش پتانسيل اسمزي (از صفر به 12- بار) اكثر صفات مربوط به جوانه‌زني به‌طور معني‌دار كاهش يافتند و طول ساقه‌چه بيشترين واكنش را به تغيير پتانسيل آب نشان داد. بيشترين شاخص جوانه‌زني را ژنوتيپLincord داشت ولي بر اساس مجموعه صفات جوانه‌زني مطالعه شده ژنوتيپ‌هاي Dante و Licord به عنوان ژنوتيپ‌هاي متحمل در مراحل اوليه رشد شناسايي شدند. نتايج تجزيه واريانس، اختلاف معني‌داري بين ژنوتيپ‌ها از نظر كليه شاخص‌هاي تحمل و عملكرد دانه (در دو شرايط محيطي) را نشان داد. تحليل همبستگي بين عملكرد دانه در شرايط تنش و عدم تنش و شاخص‌هاي مقاومت نشان داد كه شاخص‌هاي تحمل تنش (STI)، ميانگين بهره‌وري هندسي (GMP) و ميانگين بهره‌وري (MP) مناسب‌ترين شاخص‌هاي عكس‌العمل ژنوتيپ‌هاي كلزا در برابر خشكي بود و ژنوتيپ Zarfam بيشترين مقدار عملكرد و بيشترين مقادير شاخص‌هاي STI، GMP و MP را داشت و به عنوان متحمل‌ترين ژنوتيپ با عملكرد بالا شناسايي شد.

To evaluate response of rapeseed genotypes to drought stress, an experiment was performed in germination and later growth stages in laboratory and field conditions at Razi University, Kermanshah, Iran during 2005-2006 cropping season. Germination test under controlled conditions was done using a completely randomized design with factorial arrangement of four drought levels in three replications and field study was conducted based on a randomized complete block design in stress and non-stress conditions in three replications. In laboratory, the results indicated that with decline of water potential (from zero to -12 bar), most of germination traits were significantly reduced and shootlet length was the most affected trait from water stress. According to GSI there was a significantly different between genotypes and levels of drought stress, thus the highest GSI, was related to genotype Licord. In general, based on all germination characteristics Dante and Licord were tolerant genotypes in early stage of growth. In field, the result of ANOVA showed that there were significant differences among genotypes for all drought tolerance indices and yield in both conditions. Analysis of correlation between yields (in stress and non-stress conditions) and drought tolerance indices showed that STI, GMP and MP were suitable indices for screening rapeseed genotypes to drought stress and genotype Zarfam had the highest yield and highest counts for STI, GMP and MP. Thus it was selected as a tolerant genotype with high yield.