روش شناسي تفسير اجتماعي قرآن

The methodology of social exegesis of the Quran

چكيده قرآن كريم به رغم حجم محدود، گستره عظيمي از معارف بشري را در خود جاي داده است؛ از اين ميان، انديشه‌هاي اجتماعي ـ تاريخي آن در رتبه بعد از معارف، بيشترين بخش را به خود اختصاص داده است. اين امر از يك‌سو، اهميت و برجستگي موضوعات و مباحث اجتماعي ـ تاريخي و ضرورت توجه بدان را آشكار مي‌سازد و از سوي ديگر، نمايانگر ميزان اهتمام و دغدغه قرآن كريم به اين موضوع، مستلزم تفسير اجتماعي از قرآن مي‌باشد. در اين نوشتار، نخست به روش‌هاي تفسير قرآن از قبيل روش‌هاي عقلي، عرفاني، كلامي، روايي، قرآن به قرآن و... و مباني عام مفسران در تفسير اشاره شده است. نيز يادآوري شده كه تفسير اجتماعي قرآن داراي مباني و شيوه‌هاي خاص خود است و در قالب يك روش اجتهادي جامع مي‌تواند ارايه شود و به توليد علم در اين حوزه بپردازد، در حالي كه اين شيوه از رويكرد ظاهرگرايي و تاويل‌گرايي افراطي به دور است. در تفسير اجتماعي به عقل‌گرايي توجه مي‌شود و از روايات اسراييلي پرهيز مي‌گردد و در عين حال، به نيازهاي عصري توجه كامل مي‌شود و با نگاهي اجتماعي به آيات قرآن نظر مي‌شود. در ادامه، به اختصار به تفاوت‌هاي روش‌شناسانه قرآن كريم با روش‌هاي علمي رايج بشري اشاره شده و بيان گرديده كه قرآن خود را در قالب‌ها و چارچوب‌هاي خاصي محدود نكرده و از روش‌هاي مختلف عقلي، تاريخي، قدسي، ... و گاه روش‌هاي تلفيقي و تركيبي بهره برده است. در متدلوژي قرآن بايد توجه داشت كه قرآن در همه روش‌هايي كه به كار گرفته، يك «روح توحيدي» را حاكم مي‌داند كه اگر به آن روح توجه نشود، بحث از روش‌هاي قرآني، بحثي ناتمام است. كليد واژه‌ها: قرآن، تفسير، اجتماعي، روش‌شناسي.

The methodology of social exegesis of the Quran Sayyed Husain Fakhr Zari PhD Candidate of Quran and Social Sciences Abstract The Holy Quran having a limited size contains an extensive amount of human’s knowledge. The holy Quran has given the top priority to the religious principles and then to the socio-historical reflections. These verses on the one hand show the significance and necessity of these subjects and on the other hand demonstrate the prime concern of the Quran to these questions. It entails that there should exist a social interpretation of the Quran too. The current writing firstly points at the exegetes’ method in interpreting these verses. He actually draws attention to different rational, mystical, theological, traditional and Quranic exegetical approaches along with the general principles governing the exegesis. The writer underscores the point that social exegesis enjoys particular foundations and methods and can be presented in a comprehensive Ijtihadi (Independent Reasoning) method that ends to production of knowledge. This method, however, escapes from two radical traditional and liberal interpretations. In social exegesis, the exegete pays attention to intellect, avoids Israelite traditions, focuses deeply on contemporary needs and studies the Quran from social perspective. Later, he describes briefly the methodological differences of the Quran with the dominant scientific methods and says that the Quran does not limit its self in particular frameworks and uses various rational, historical, sacred and sometimes combined methods. But what must be kept in mind about the methodology of Quran is that a monotheistic spirit should dominate all these methods otherwise turning a blind eye to this fact makes this discussion an incomplete debate. Keywords: The Holy Quran, Exegesis, Social, Methodology.