چگونگي نفوذ و گسترش زبان فرانسه در ايران، با تكيه بر نقش مدارس (از آغاز دوره قاجار تا جنگ جهاني يكم)

( (From the rise of Qajar dynasty up to the World War I) The quality of penetration and development of French language in Iran, emphasizing on the role of Alliance Schools

اين نوشته ميكوشد تا بخشي از اوضاع فرهنگي ناشناخته دوره قاجار را، در ارتباط با چگونگي گسترش زبان فرانسه در ايران، مورد بررسي قرار دهد. در اين دوره، به ويژه از زمان محمّد شاه (1264-1250ق.)، علل سياسي - اجتماعي گوناگون از يك سو و از سوي ديگر، نهادها و شخصيتهاي مختلف، بسترهاي مناسبي را براي نفوذ زبان و ادبيات فرانسه در ايران فراهم كرده‏اند؛ اما چنان كه خواهد آمد، مهمترين نقش را در اين فرآيند تاريخي «مدارس آليانس فرانسه»، ايفا كرده‏ است كه از سال 1889 (1307 ق.) در ايران پاگرفت. از اين رو در بخش نخست اين پژوهش، علل و عوا‏‏مل بسترساز مذكور، مورد مطالعه قرار مي‏گيرند. سپس در بخشي ديگر، پس از بازتاب اهداف آليانس فرانسه، چگونگي برپايي مدارس آن در ايران و چالش‏هاي پيش روي اين نهاد، مورد بررسي قرار مي‏گيرند تا نشان داده شود كه با وجود اين چالشها، چگونه آليانس توانست به كمك دولت فرانسه بر آن‏ها چيره شده و راهبرد فرهنگي آن كشور را ـ با محوريت زبان و ادبيات ـ به پيش برد. سرانجام در پايان همين بخش، كاركرد‏هاي آموزشي و فرهنگي آليانس فرانسه مورد ارزيابي قرار خواهند گرفت، تا ميزان گسترش زبان و ادبيات فرانسه، در جامعه آنروز ايران بهتر نمايانده شود.

Concerning the penetration and development of French language in Iran, present article is trying to scrutinize a part of unknown cultural history of Qajar era. By the rise of the period, especially in the reign of Mohammad Shah (1250-1264 A.H.), not only the socio-political causes, but also the different institutions, nobles and personalities took an important role to penetrate and develop of French language and literature in Iran. But in this trend, the most important role was held by « The French Alliance Schools », established in 1889 (1307 A.H.). Hence, the causes and the elements that provided the ground for such penetration will be investigated, initially. Then, in another part, beside the reflection of the aims of French Alliances, the quality of their establishment and the challenges they faced in Iran would be studied. At the end, the extent of French language and literature development would be surveyed in Iran.