زمين لغزه عظيم جيرفت: معرفي، نشانه ها و وي‍‍ژگي ها

The Huge Jiroft Landslide: Introduction, Indications and Characteristics

زمين لغزه عظيم و پيش از تاريخ جيرفت با مساحت حدود 53 كيلومتر مربع، در فاصله 35 كيلومتري شمال باختر شهر جيرفت و مجاور سد جيرفت، در محدوده اي با مختصات َ45 و°28 تا َ53 وْ°28 عرض شمالي وَ20 و°57 تا َ30 و°57 طول خاوري قرار دارد. اين زمين لغزه كه بر اثر حركت توده اي از سنگ آهك هاي ريفي بخش بالايي سازند قم با شيب °6، حجم 8 كيلومتر مكعب و ستبراي حدود 300 متر روي مارن هاي زيرين اين سازند رخ داده است، با سنگ هاي خرد و متلاشي شده، بي هنجاري در مسير هليل رود و وجود قطعه سنگ هاي آذرين گرد شده در توده متلاشي شده قابل تشخيص است. بر اثر رخداد اين زمين لغزه، مسير هليل رود كاملاً مسدود گرديد و يك درياچه موقتي شكل گرفت. سپس اين درياچه در محل ديگري كه گودترين رخنه در ديواره آن قرار داشت (محل فعلي سد جيرفت) سرريز كرد و هليل رود پس از طي حدود 5/2 كيلومتر از محل سرريز دوباره در پايين‌دست زمين لغزه وارد مسير قبلي خود شد. بر اثر اين تغيير مسير، مخروط افكنه توسط رود بريده شد و دره باريك و عميقي در محدوده محل سرريز شدن تا محل اتصال به مسير قبلي آن تشكيل شد و موجب بريده شدن مخروط افكنه هاي كوچكي در مسير گرديد. وجود گسل هاي فعال متعدد و كم شيب بودن توده لغزنده حاكي از اين است كه اين زمين لغزه احتمالاً در اثر زمين لرزه رخ داده است و مهم ترين ويژگي هاي آن شامل شيب بسيار كم (6ْ )، اندازه (وسعت 53 كيلومتر مربع و مسافت حركت تا حدود 7 كيلومتر)، چهار بخش بودن، سازوكار حركت خاص (مشابه با ساير استورستورم ها) و زمان ايجاد آن (احتمالاً 60000 تا 100000 هزار سال قبل) است و بسته به نوع دسته بندي زمين لغزه ها مي توان آن را زمين لغزه بسيار سريع، سنگ لغزه، استورستورم، بهمن سنگي و بهمن خرده سنگ ناميد.

The huge and historical landslide of Jiroft, being about 53 Km2 in area, is located in 35 Km NW of Jiroft town just adjacent to Jiroft Dam and in coordinates of 28ْ 45َ to 28ْ 53َ N and 57ْ 20َ to 57ْ 30َ E. This slide which has taken place as a result of massive movement of upper reefal part of Qom formation dipping only 6ْ, 8 cubic kilometers in volume and about 300 meters thickness over the underlying marls, is recognizable based on shattered rocks, anomaly along the course of Halil Roud and the presence of well-rounded igneous boulders in some parts among the shattered rocks. As a result of this slide, the course of Halil was completely blocked and an ephemeral lake was created. Afterwards, the lake overflowed in another place (the present place of the Dam) which was the lowest point in its periphery. Due to this river detour, the Halil Roud incised its fan, created a gorge from the overflowing point to its confluence point, as well as incision of several small fans along its course. The presence of several active faults and low slope of the sliding mass imply the probable influence of earthquake and heavy precipitation as triggering mechanisms. The main characteristics of this slide include very low slope (6ْ ), its size (53km2 in area and maximum run- out distance of about 7 km), comprising four parts, specific mechanism (like other sturztorms) and its time of occurrence (probably 60000 to 100000 years ago). Depending on the classification of landslides, it may be considered as extremely rapid rock slide, sturzstorm, rock avalanche as well as debris avalanche. The desert varnish of boulders engaged in the slide mass and the solution runnels generated after the slide suggest that the age of the slide is about tens of thousands to several thousands years ago.