تحليل فضايي سكونتگاه‌هاي شهري بر‌اساس توان‌هاي محيطي (مطالعه موردي: استان مازندران)

Spatial Analysis of Urban Settlements based on Environmental Abilities of Mazandaran Province

طي سه دهه اخير، استان مازندران با افزايش جمعيت شهرنشين روبه‌رو بوده است. اين افزايش شهرنشيني و درپي آن استفاده از سرزمين جهت گسترش سكونتگاه‌هاي شهري بدون در‌نظر گرفتن توان‌هاي محيطي، باعث پيامدهاي ناگوار و تخريب محيط زيست در استان مي‌شود و در‌نهايت، محيط را از توسعه پايدار دور مي‌كند. از‌اين‌رو، پژوهش حاضر با هدف تحليل فضايي سكونتگاه‌هاي شهري بر‌اساس توان‌هاي محيطي استان مازندران انجام شده است. در اين مقاله، پس از بررسي مباني نظري تحقيق، مدل اكولوژيك ايران جهت تعيين معيارهاي تحقيق انتخاب شد و با استفاده از روش دلفي مورد بازنگري قرار گرفت. سپس اين معيارها با استفاده از منابع پايه به‌صورت لايه‌هاي اطلاعاتي توليد شد و مقياس اندازه‌گيري معيارها با روش مقايسه دو‌قطبي فاصله‌اي و درجه ارجح‌بودن آن‌ها با روش آنتروپي و مقايسه دو‌به‌دو و مطابق با نظر گروه كارشناسي دلفي تعيين شد. در ادامه، ارزيابي توان‌هاي محيطي با روش تصميم‌گيري چند‌معياره صورت گرفت؛ به‌گونه‌اي كه در گروه جبراني مد‌ل‌هاي تصميم‌گيري چندصفتي، از زير‌گروه نمره‌گذاري و امتيازدهي روش مجموع ساده وزني و از زيرگروه سازشي، روش رتبه‌بندي براساس تشابه به‌حد ايديال استفاده شد و جهت رسيدن به اجماع كلي، روش ميانگين رتبه‌ها به‌كار رفت. نتايج پژوهش حاكي از آن است كه از مجموع مساحت 52 شهر استان، 87 درصد در پهنه مناسب، 9 درصد در پهنه متوسط و 4 درصد در پهنه نامناسب كاربري شهري قرار گرفته است. استقرار 87 درصد از مساحت شهرهاي استان در پهنه مناسب (23 درصد مساحت استان) به‌دليل قرارگيري اين شهرها در قلمرو جلگه (30 درصد مساحت استان) است كه باعث فشردگي فضا و فعاليت در قلمرو جلگه استان و درنتيجه پيامدهاي زيست‌محيطي در استان شده است.

In recent three decades Mazandaran province has enjoyed increased urban population; the increase in urbanism and using the land in order to advance the urban settlements without considering environmental abilities have caused unpleasant happenings and ecological destruction in the province, that finally keeps the environment away from constant development. In this research, after literature review, the ecologic model of Iran in order to determine the research criteria was adopted and then by using the Delphi method examined. Then, the mentioned criteria by using basic sources were produced as informational layers and criteria measurement scale with distance dipolar comparison method. Their preference rate by using Entropy Method was determined, and two by two comparisons according to expert group of Delphi were used. Environmental abilities by applying MCDM Methods and expert group of Multi-Characteristics Decision Making Models were evaluated, from subgroup of rating and scoring, the simple total weight method and from adaptive subgroup, the rating method based on the similarity were used finally, the final ranking was determined by using the average ranking method. The results show that among 52 cities of the province, 87% located in appropriate area, and 9% located in average area and 4% located in inappropriate area for urban utilization respectively. Location of 87% of the province cites in appropriate area or plain lands includes 30% of province area have caused compaction in space and activity in plain area of the province.