تحوّلات اسطوره سيمرغ در گذر از حماسه به عرفان(بر اساس شاهنامه فردوسي و منطق الطّير عطّار)

The Upheavals of Phoenix Mythology in Transition from epic to Mysticism(based on Firdausiʹʹs SHahnameh and Attar’s Mantegotteyr

از ديرباز بشر خيال پرداز براي ارضاي طبع عجايب پسندش در كارگاه ذهن خويش دست به خلق اسطوره ها زده و اين اسطوره ها نه تنها در بستر ادبيّات باليده اند و ستبر گشته اند، بلكه به غني سازي ادبيّات كمك شاياني كرده اند. سيمرغ از عناصر اساطيري بزرگي است كه در عرصه ادبيات و مخصوصاً در حماسه و عرفان حضور يافته و ايفاي نقش نموده است. اما پاسخ به اين پرسش كه قدمت حضور سيمرغ در كدام يك از اين دو عرصه بيشتر است و ابعاد وجودي آن چه تفاوت هاي اساسي در اين دو نوع ادبي دارد؟ به تبيين جلوه هاي نقش آفريني اين اسطوره به عنوان يك عنصر شاخص از عناصر اساطيري ادب فارسي، در متون عرفاني و حماسي كمك خواهد كرد. مسلّماً سيمرغ نخست وارد ادبيات حماسي شده، از آنجا به حوزه عرفان راه يافته و در اين تغيير فضا شخصيّت اسطوره اي آن اندكي دچار تحوّل شده است و خصايصي همچون وحدت شخصيّت، عدم تناسل و زاد و ولد، شكست ناپذيري، جاودانگي و عدم قابليّت ادراك حسي و عقلي، سيمرغِ عرفان را از سيمرغِ حماسه -كه فاقد اين ويژگي-هاست- متمايز ساخته است. در اين مقاله كوشش شده است ابتدا تعريف اجمالي از سيمرغ ارايه شود، سپس اهمّ تغييرات شخصيت سيمرغ در گذر از حماسه به عرفان بر مبناي دو شاهكار حماسي و عرفاني يعني شاهنامه فردوسي و منطق الطّير عطّار مورد بحث و بررسي قرار گيرد.

Long time ago, to satisfy his extravagant nature the, visionary man reacted myths which, not only became sturdy and flourished in literature, but also helped to enrich literature. Phoenix is one of the great mythological elements that has been present and played its role in literature arena, in particular in epic and mysticism. Here, two questions need to be answered :Did phoenix appear for the first time in epic or mysticism? What are the essential differences of phoenix existence dimensions in two literary forms? The answer to these questions will help to justify the role-playing manifestations of the myth and mysticism as an indicator elements in Persian literature mythology. Undoubtedly, phoenix had appeared in epic and then shifted to mysticism. The mythical character has slightly been changed. This article tries to present a brief definition of phoenix and the most important changes in its character from epic to mysticism based on the two mentioned literary masterpieces.