دستوري‌شدگي و بسط استعاري

Grammaticalization and Metaphorical Extension

به كمك فرايند دستوري شدگي مي توان چگونگي تكوين امكانات دستوري زبان را صورت بندي كرد و توضيح داد. در دستوري شدگي كلمات به امكانات دستوري تبديل مي شوند و در عين حال امكانات دستوري كه معمولاً قديمي ترند به تدريج از بين مي روند و با تغيير واژگان دوباره امكانات دستوري جديدي خلق مي شود. در واقع اين تغيير، يك جريان تقريباًَ يك سويه است كه مرتباً تكرار مي گردد و از اين رو مشخصه چرخه اي بودن را براي آن قايل شده اند. در اين مقاله ضمن توضيح دستوري شدگي و مشخصه هاي آن به تغييرات معنايي كه در دستوري شدگي رخ مي دهد توجه خواهد شد. توجه به معنا در دستوري شدگي نقطه تلاقي چندين رويكرد شناختي با مطالعات دستوري شدگي محسوب مي شود. يكي از مهم ترين اين رويكردها بسط استعاري نام دارد. در اين جا به توصيف بسط استعاري پرداخته شده و برخي موارد دستوري شدگي فارسي بر اساس آن تبيين گرديده است. شواهد ما از زبان فارسي نشان دهنده اهميت بسط استعاري در ايجاد امكانات دستوري است. اين بسط تنها در جهت تبديل معناهاي عيني به انتزاعي است؛ بنابر اين در بسط استعاري، يك سويگي يك قاعده عام محسوب مي شود كه دست كم در زبان فارسي تاكنون استثنايي براي آن مشاهده نشده است.

Grammaticalization provides a framework to study the genesis and development of grammatical forms in language. In this framework, it is argued that new grammatical forms are constantly developed from lexical items and the already formed grammatical items may go out of use. In spite of some counterexamples, this is often seen as a unidirectional and cyclic process. In this article the concepts of cycle and unidirectionality are touched upon. An emphasis is put on the nature of semantic change in grammaticalization. This is a point where grammaticalization and some frameworks of cognitive linguistics converge. In this connection, the framework of metaphorical extension is elaborated on. On the basis of this latter framework, some instances of grammaticalization in New Persian are touched upon. Our evidence shows that metaphorical extension plays a crucial role in the process of grammaticalization. The change from concrete to abstract meaning in the process of grammaticalization, as seen in metaphorical extension, is in line with the concept of unidirectionality. This kind of semantic change is almost without exception in New Persian.