بررسي اثر تبدبل مراتع به ديم زار بر ذخاير كربن آلي خاك (مطالعه موردي: قسمتي از مراتع استان كردستان)

Effect of Converting Rangelands to Dryland Farming on Soil Organic Carbon, Case Study: Kurdistan Province

نظر به اين‌كه بخش اعظم استان كردستان در منطقه نيمه استپي كشور بوده و ديم كاري به عنوان يكي از اصلي ترين عوامل تخريب مراتع اين استان محسوب مي شود، اين استان به عنوان ناحيه نمونه تحقيقاتي انتخاب شد. به منظور تعيين اثر تبديل مراتع به ديم زار بر ميزان ذخاير كربن اكوسيستم، با پيمايش صحرايي، مناطق تحت عمليات كشت ديم و مراتع طبيعي مجاور آن به عنوان تيمار شاهد شناسايي شد. در ادامه در هر يك از تيمارهاي مشخص شده اقدام به تعيين مناطق معرف شده و نمونه برداري از خاك از عمق 50 سانتي متري انجام شد. تيمارها طوري انتخاب شدند كه در هر تيمار و مرتع مجاور آن (شاهد) خصوصيات اكولوژيكي (خاك، توپوگرافي و اقليم) يكسان بوده و تنها عامل كاربري زمين متغيير است. همچنين در انتخاب تيمارهاي مورد مطالعه به خصوصياتي نظير تنوع كشت (گياهان يكساله يا چند ساله) و فيزيوگرافي (شيب) نيز توجه شد. تحليل داده ها با استفاده از آزمون تي استيودنت مستقل و تجزيه واريانس يك طرفه انجام شد. نتايج تجزيه و تحليل 19 تيمار تحت كشت ديم و 114 نمونه خاك از مناطق مذكور نشان داد كه به طور كلي در مناطق مورد مطالعه در اين تحقيق تبديل مراتع به ديم زار داراي تاثير معني دار بر ذخاير كربن اكوسيستم است. نوع و شدت تغييرات بستگي به نوع گونه كشت شده و توپوگرافي خواهد داشت. كشت گونه هاي چند ساله و پايا نسبت به گونه هاي يكساله نظير گندم (كاهش 21 درصدي كربن خاك) در مجموع تاثير منفي كمتري بر ذخاير كربن خاك خواهد داشت. رهاسازي اراضي ديم بدترين نوع كاربري زمين از حيث فقر كربن آلي خاك ارزيابي شد و به طور متوسط منجر به كاهش 25 درصدي كربن آلي خاك شد. همچنين اثر تبديل مراتع به ديم زار بر ذخاير كربن به ميزان شيب اراضي بستگي داشت، به‌طوري كه با افزايش شيب، كميت كربن آلي خاك افت بيشتري نشان داد.

Kurdistan province is dominated by the semi-steppe rangelands and dryland farming is the main land use and therefore the main degradation factor. To determine the effect of rangelands conversion to rain-fed farms on ecosystem carbon stocks, dryland farms and nearby natural rangeland sites (as control) were considered as experimental units. In all experimental units, soil was sampled in depth of 50 cm. Ecological characteristics (soil, topography and climate) in all experimental unites were relatively similar and the only variable was land use. Data analysis was performed using independent t-test and one-way analysis of variance (ANOVA). The results of 114 soil samples analysis showed that there was a significant reduction of soil carbon contents in converted rangelands to dry land farming. The type and intensity of changes depends on planted species and topography. Cultivation of perennial species compared with annual species such as wheat had less negative impact on soil carbon stocks. Abandoned dry land farms were evaluated as the worst kind of land use in terms of the soil organic carbon storage and the average decrease of soil organic carbon was 25 percent. Also the degree of the effect of rangelands conversion to dry land farms on carbon stocks depends mainly on the degree of the slope. As with the increase of the slope degrees, carbon contents of the soil showed great reduction.