پهنه بندي قابليت كشت گندم ديم در سطح استان آذربايجان شرقي با استفاده از تحليل هاي مكاني GIS

Zoning of susceptible area to rainfed wheat in the Eastern Azerbaijan province by Geospatial analysis of GIS

گندم يكي از مهمترين محصولات استراتژيك كشاورزي است كه در تامين غذاي انسانها اهميت زيادي دارد. با توجه به رشد جمعيت و نياز روز افزون براي توليد گندم در سطح كشور، آگاهي از مناطق مستعد كشت براي افزايش سطح زير كشت ضروري است. با توجه به قابليت كشت ديم اين محصول، در بين عوامل موثر براي كشت ديم آن، شرايط جوي مهمترين عامل در مطالعات امكان سنجي كشت محسوب مي شود و حساسيت شديد اين محصول در مقابل شرايط جوي سبب مي شود كه كشت آن در بسياري از مناطق صرفه اقتصادي نداشته باشد. در تحقيق حاضر نسبت به پهنه بندي آگروكليماتولوژي گندم ديم در سطح استان آذربايجان شرقي اقدام شده و براي اين منظور از پارامتر هاي اقليمي احتمال وقوع بارش سالانه 300 ميلي متر و بيشتر، مقادير بارش پاييزه، بهاره وخرداد، احتمال وقوع دماهاي مناسب (14-8 درجه سانتيگراد) در مرحله جوانه زني گندم ديم، احتمال وقوع دماي حداكثر روزانه 25 درجه سانتيگراد و بيشتر در مرحله سنبله دهي و احتمال وقوع دماي حداكثر روزانه 30 درجه سانتيگراد وبيشتر در مرحله پر شدن دانه، در قالب لايه هاي اطلاعاتي در محيط GISاستفاده شده و با استفاده از تحليل هاي مكاني، مناطق مستعد كشت اين محصول در سطح استان آذربايجان شرقي مشخص شده است. نتايج حاصل نشان مي دهد كه پارامتر هاي اقليمي بارش و دما از شاخص هاي موثر در فرآيند كشت گندم ديم محسوب مي شوند. همچنين توابع تحليلي GIS با ارايه امكانات مناسب براي ارزيابي چند معياره و اعمال نسبت اهميت هريك از عوامل در مدل هاي ارزيابي، امكان شناسايي هر چه بهتر مناطق مستعد براي كشت محصولات كشاورزي را فراهم مي آورد. براساس مدلسازي شريط لازم براي رشد گندم ديم متناسب با معيارهاي مربوط به شرايط اقليمي، خاك شناسي و توپوگرافي سطح استان آذربايجان شرقي ، مناطق بسيار مناسب براي كشت گندم 1 درصد، اراضي مناسب 94/12 درصد و اراضي متوسط نيز 12/37 درصد مي باشد.

Wheat is strategically one of the important agricultural crops and an important part of human food. Regarding the growing number of population in the country, it is very important that we have correct information about the identification of agricultural areas to increase wheat farms and to yield more crops as well. Regarding the Dry-Farm capability of this crop, Climate condition is an important factor to study the possibility of dry -wheat cultivation. Rainfed wheat is also depend on the land surfaces, which place/area is suitable for economical cultivation. This research focused on the agro-climate zoning of rainfed wheat in eastern Azerbaijan province. In this regard we used the probability of 300 mm annual precipitation occurrence, autumn and spring rainfall, occurrence probability of appropriate temperature (8-14 T0C) for germination period of wheat, occurrence probability of daily maximum temperature of 25 and 30 T0C at flowering and nourishing stages using wheat growing requirements (including desired climatic conditions) of dry-farming wheat. Finally we applied all these factors as a GIS dataset layer and after that we used spatial analysis of GIS to identify susceptible area for rainfed wheat. Results of this study showed that climate parameters of temperature and precipitation are effective indexes in rainfed wheat cultivation. Secondary spatial analysis of GIS has a noticeable ability in reorganization suitable area for agriculture crops cultivation. In this research rainfed wheat modeled based important factors including climate, topography and soil condition and suitable area for rainfed wheat cultivation in Eastern Azerbaijan province, Iran recognized including highly suitable 1 percent, moderately suitable 12.94 percent and marginally suitable 37.12.