استراتژي جامعه‌پذيري ديني در ايران

The Strategy of Religious Socialization in Iran‎

جامعه‌پذيري و اجزاي آن‎ ‎مانند جامعه‌پذيري ديني، يك «استراتژي» تلقي مي‌شود زيرا ‏به عقيده انديشمندان علوم اجتماعي و جامعه‌شناسان، يك جامعه يا گروه معين از ‏مكانيسم جامعه‌پذيري به عنوان نوعي استراتژي براي حفظ انسجام اجتماعي و ‏وحدت گروهي بهره مي‌گيرد. اين تحقيق نيز با استفاده از مدل عناصر چهارگانه ‏فرآيند جامعه‌پذيري ميچنر و همكاران (1990)، فرآيند جامعه‌پذيري ديني در ايران را ‏كانون توجه قرار داده است. مطابق اين مدل نظري، نظام آموزشي و متون درسي، ‏منبع اصلي و موتور محركه فرآيند جامعه‌پذيري محسوب مي‌گردد. بر همين اساس، ‏تحقيق حاضر مهم‌ترين الگوها و ويژگي‌هاي مرتبط با بازنمايي آموزه‌هاي مذهبي از ‏طريق منابع آموزشي و درسي ايران را مورد مطالعه قرار داده است. در اين تحقيق با ‏استفاده از شيوه تحليل محتوا، كليه كتب درسي دوره‌هاي تحصيلي ابتدايي و ‏راهنمايي و نمونه‌اي منتخب از كتاب‌هاي درسي دوره تحصيلي متوسطه مورد ‏بررسي قرار گرفته‌اند. مطابق يافته‌هاي اين تحقيق، گرايشِ مذهبي در همه كتاب‌هاي ‏درسي مورد مطالعه بسيار برجسته است؛ با اين همه، بررسي‌هاي تطبيقي اديان و ‏مذاهب گوناگون نيز نشان دهنده تفاوت‌هاي معني‌داري است. به علاوه، الگوها و ‏ويژگي‌هاي مرتبط با بازنمايي مناسبات بين مذهب و جنسيت در كتاب‌هاي درسي نيز ‏مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته‌اند. در مجموع، نتايج اين تحقيق به وضوح نشان ‏مي‌دهد كه نظام آموزشي و منابع درسي به عنوان يك ابزار مناسب «استراتژي ‏جامعه‌پذيري» و مكانيسم رسمي بازنمايي «انتظارات اجتماعي و استانداردهاي ‏فرهنگي» مورد استفاده قرار گرفته‌اند.‏

Focusing on the ‘strategy’ of socialization (Berger 1967; Pluss 2007) and ‎based on the model developed by Michener et al. (1990), this paper ‎examines the patterns and characteristics associated with religious ‎socialization. The paper employs the socialization theory (Sapir 1929, Mead ‎‎1934,‎‏ ‏Whorf 1956, Evans and Davis 2000, Tylor 2003) in which educational ‎system and school-textbooks play a key role in the socialization process of ‎children. Using the conent analysis method, this paper also focuses on the ‎school-textbooks of Iran in three educational levels: Primary, Intermediate, ‎and High Schools. Generally speaking, the resuls of this analysis show that ‎the these educational resources are substantially dominated by religion so ‎that, for instance, such words as ‘God’ and ‘religion’ are markedly prevalent ‎throughout the textbooks. This general pattern applies to both religious and ‎other textbooks. However, comparative analysis illustrates that the religion ‎of Islam and its characteristics such as the Holy Book (Quran) and the ‎Prophet Mohammad have been respresented in these educational materials ‎by far more overwhelmingly than other religions. Moreover, the results ‎support the fact that the association between religion and gender portrayed in ‎the textbooks vary significantly by the age of the audiance (that is, students): ‎the higher the age, the stronger the effect of religion. Future studies can ‎provide further evidence to assess the outcome and efficiency of such ‎patterns of religious socialization highlighted in the present analysis‎