رابطه خدا با جهان در انديشه ارسطو و ابن سينا

The Relationship of God with the Universe in the System of Thought of Aristotle and Avicenna

مسيله "رابطه خدا با جهان" در انديشه ارسطو و ابن‌سينا، محوري‌ترين پرسش مطرح در اين مقاله است. در اين مقاله اثبات مي‌شود كه نگرش اين دو فيلسوف مشايي در مورد خدا از جهات متعددي متفاوت است؛ ارسطو، با تكيه بر برهان طبيعي و متوسل شدن به مقوله حركت به اثبات محرك ثابتي دست مي‌يابد كه آن را جوهر نام‌گذاري نموده و شارحان وي آن را خدا ناميده‌اند. از نظر وي جوهر علت غايي همه حركات عالم است. در حالي كه در انديشه ابن‌سينا، خدا به عنوان واجب الوجود وجود محض، معطي وجود به همه كاينات، مي‌باشد. از ديدگاه ارسطو خداوند علت است ليكن، عليت او صرفاً تحريكي است. از ديدگاه ابن‌سينا اين عليت ايجادي است و نه تحريكي. وي با تقسيم موجود به واجب و ممكن و اثبات نيازمندي ذاتي ممكنات به واجب، تعالي، مدل نويني از مناسبات خدا و جهان را مطرح ساخت كه براساس آن، جهان باويژگي حدوث ذاتي به طور پيوسته از خالق سرمدي فيض هستي دريافت مي‌كند(به عبارت ديگر جهان، همواره به وصف وجوب غيري موجود بوده است). از ديدگاه ارسطو، خدانه تنها خالق جهان نيست، بلكه به آن علم و التفاتي نيز ندارد. از ديدگاه ابن‌سينا خدا به عالم علم عنايي دارد كه سبب افعال اوست. در اين جستار كه بررسي تطبيقي در خداشناسي فلسفي دو فياسوف مشايي است، برتري و تفوق حكمت بوعلي بر فلسفه ارسطو آشكار مي‌گردد

The issue of the “relationship of God with the universe” in the system of thought of Aristotle and Avicenna is the question dealt with in the present study. The article tries to support the idea that the views of these two peripatetic philosophers with regard to this issue are different. Relying on the natural cause and the concept of movement, Aristotle accomplishes to prove the existence of an ultimate stimulus which he calls essence and his commentators God. From his perspective, essence is the ultimate cause of all possible movements in the universe. On the other hand, from Avicenna’s perspective, God is considered the necessary being from whom the existence of the universe is derived. Aristotle views God as the ultimate cause but his causality is instigatory while Avicenna views the causality as existential rather than instigatory. Dividing the existents into the necessary and the possible and proving the contingency of the existent possibilities to the necessary being, Aristotle provided an innovative model for the relationship of God and the universe with the feature that contingent existence is continually in need of the grace of the creator. According to Aristotle, God is not the creator of the universe and is unaware of its existence. While according to Avicenna, God possesses the ultimate knowledge of the universe. The present article presents a comparative study of the philosophical theology of these two peripatetic philosophers to show the supremacy of Avicenna’s theology.