واپسين گفت‌وگوي دل‌دادگان در منظومه‌هاي عاشقانه فارسي

The very last dialogues of lovers in Persian romantic verses

منظومه‌هاي عاشقانه فارسي به‌عنوان متوني كه در گذر قرن‌ها سروده شده‌اند، خصايص و عناصر مشتركي دارند كه با بررسي ساختاري اين اشتراكات، مي‌توان روابط بينامتني آن‌ها را تحليل كرد. در اين مقاله تلاش بر آن است كه ضمن ارايه توصيفي از صحنه‌هاي وداع دل‌دادگان، به گفتمان مشترك اين متون دست يابيم؛ چه اين‌كه گفت‌وگومندي و بن‌مايه اساسي اين متون عشق است و همين زمينه بنيادين، كاركردي مشترك به مرگ دل‌دادگان بخشيده است. بر پايه نظريه مناسبات بينامتني، متوني كه موضوع مشترك دارند، در دوره‌هاي تاريخي مختلف به يك‌ديگر مربوطند و تصاوير، توصيفات و انديشه‌هاي شاعرانه‌شان، از زباني مشترك گرفته شده، حتي اگر در بدو امر بديع و متفاوت به‌نظر آيند. اين زبان مشترك، اساس و منطق گفت‌وگو و زيستن در همان زمينه است. به‌عبارتي زبان عشق اقتضا مي‌كند كه صحنه‌هاي وداع، داراي زبان و فضايي مشترك باشند، هرچند در هر كدام از آن‌ها به‌تناسب داستان و رابطه عاشق و معشوق، تفاوت‌هايي بروز مي‌كند. در جايي دل‌داده‌اي پس از مرگ معشوق آن‌قدر بر مزارش مي‌ماند و مي‌گريد كه جان مي‌دهد و در جاي ديگر، با خنجري سينه خود را مي‌شكافد. چنين است كه در بررسي صحنه‌هاي وداع به گفتمان مرگ هم‌زمان عاشق و معشوق مي‌رسيم. آن‌چه اهميت دارد، تلخي و دشواري جدايي‌ست كه دل‌دادگان آن‌را برنمي‌تابند و در اندك زماني پس از ديگري با زندگي وداع مي‌كنند و به گفت‌وگوي عشق پايان مي‌دهند.

Persian romantic verses as texts composed over the centuries have common characteristics which upon their structural analysis one can analyze their inter-textual connections. Attempt is made in this article to describe the farewell scenes of lovers in order to arrive at their common converse in these texts, since the main theme is love and this fundamental feature confers a mutual function to the lovers’ death. According to the inter textual theory, the texts with common theme in different historical periods are interconnected and their images, descriptions and their poetic thoughts are emanated from a common language even if at first they seem distinct. This common language provides the logic and the basis of the colloquy and living in such circumstances. In other words the language of love necessitates that farewell scenes have common language and ambiance although differences arise in accordance with the story and the relationship between the lover and the beloved. In one place, after the death of his beloved, the lover stands by her grave and weeps till his own death. And in other place, he opens his chest with a dagger. It is such that in studying the farewell scenes one arrives at the subject of synchronic death of the lovers. The focal point in these verses is the bitterness and the dilemma of separation which the lovers cannot tolerate and shortly after the other say farewell to life and end the dialogue of love.