تحليل و مقايسه ساختار روايي قصه‌ گنبدهاي سياه و صندلي هفت گنبد نظامي بر اساس الگوهاي ريخت‌شناسي قصه‌هاي پريان«ولاديمير پراپ»

Analysis and comparison of the narrative structure of Nezami’s tales, black & sandal domes from Haft Paykar based on Vladimir Propps’ morphological patterns of fairy tales

عرصه بي‌كران ادبيات داستاني جهان در بر دارنده مضامين و عناصري گوناگون از انواع رايج ادبي (حماسي، پاي‌داري، غنايي، عرفاني و...) است. در اين ميان ادبيات غنايي به عنوان يكي ازكهن‌ترين گونه شعر، طيفي وسيع از عواطف و احساسات بشري را دربر مي‌گيرد. در نتيجه سخن‌وراني بسيار در اين عرصه داد سخن رانده‌اند. در ميان اديبان ما نظامي گنجوي به عنوان يكي از ستارگان درخشان ادبيات كلاسيك ايران از جهت سرودن داستان‌هاي عاشقانه، بزمي و ساقي‌نامه، از منزلتي والا برخوردار است. در ميان آثار وي، سه منظومه «خسرو و شيرين»، «ليلي و مجنون» و اثر گران قدر داستاني «هفت پيكر»، از جمله مهم‌ترين آثار غنايي ادبيات فارسي بشمار مي‌رود كه با توجه به ساختار و بن‌مايه‌‌هاي داستاني هر يك، مي‌توان آن‌ها را مطابق با اصول و موازين ساختارگرايي مورد نقد و بررسي قرار داد. در اين پژوهش، دو گنبد از منظومه هفت پيكر به عنوان نمونه‌اي از دل‌انگيزترين و زيباترين منظومه‌هاي حماسي- غنايي مورد تحليل ساختاري قرار خواهد گرفت، براي اين منظور ابتدا به مباني نظري و توريك پيرامون مقوله روايت‌شناسي و ريخت‌شناسي يا مورفولوژي و كاركردهاي پراپ در عرصه شكل‌شناسي مي‌پردازيم و در ادامه پس از اشاره‌اي به منظومه هفت‌پيكر به تحليل ساختار روايي اين دو قصه بر اساس مدل روايي ولاديمير پراپ (ريخت‌شناسي قصه) خواهيم پرداخت؛ بنابراين ابتدا قصه پيكر اول، يا «داستان شهر مدهوشان و پادشاه سياه‌پوش»؛ و قصه پيكر ششم يا «داستان خير و شر» را به لحاظ تحليل ساختار روايي، ريخت‌شناسي، و نقش‌مايه‌ها و شخصيت‌‌هاي هر يك مورد بررسي قرار مي‌دهيم و سپس به قياس آن‌ها با هم از نظر بررسي كاركردها، نقش‌مايه‌ها و شخصيت‌هاي هر يك مي‌پردازيم.

Amid the variety of literary genres, lyrical literature as one of the oldest poetic genres encompasses a vast spectrum of human emotions and feelings. Among the literary figures of this country, Nezami Ganjavi shines as the one of the most brilliant stars of our classical literature in terms of composing love stories, romances and Saghinameh, and therefore is highly regarded. Among his works, the three romantic verses khosrow and Shirin, Laily and Majnoon, and the grand work of Haft Paykar are considered as the most significant lyrical works in the Persian literature. In this article, two domes of Haft Paykar as examples of the most beautiful and enchanting lyric-epic romantic verses have been selected and structurally analyzed. For this purpose first the theoretical principles of narratology and morphology and Props functions in this domain were presented then, the narrative structure of two tales namely the tale of the unconscious city and the king in black from the first dome and the story of good and evil from the sixth dome based on Props’ narrative model is analyzed and compared respectively in terms of morphology, motifs and characters.