امكان‌سنجي فقهي طراحي اسناد خزانه اسلامي در بازارهاي مالي اسلامي

Jurisprudential Evaluation of Drafting Islamic Treasury Bills in Islamic Financial Market

يكي از ابزارهاي مهم در بازارهاي مالي اسناد خزانه است. اين ابزار گرچه با هدف اصلي تامين كسري بودجه منتشر مي‌شود؛ اما كاركرد‌هاي متعدد آن چون وسيله‌اي براي سرمايه‌گذاري كوتاه‌مدت، سنجه‌اي براي تعيين نرخ‌هاي بازار مالي و ابزاري موثر براي بانك مركزي در اجراي سياست پولي، نقش ويژه‌اي به اين ابزار داده است. نظر به ممنوعيت ربا در اسلام، اسناد خزانه سنتي قابليت كاربرد در نظام مالي اسلامي را ندارد و به همين علت نياز بازارهاي مالي اسلامي به داشتن ابزار مالي كوتاه‌مدت و با ريسك پايين كه بتواند جاي خالي اسناد خزانه را پر كند، حس مي‌شود. پرسش اصلي مقاله اين است كه آيا مي‌توان با استفاده از آموزه‌هاي فقه اسلامي اوراق مالي كوتاه‌مدت و با ريسك پايين به‌عنوان اسناد خزانه اسلامي طراحي كرد؟ در مقاله پيش‌رو كه به روش توصيفي تحليلي تحقيق شده، انواع اوراق خزانه اسلامي از جهت انطباق با موازين شرعي بررسي مي‌شود و سرانجام نشان مي‌دهيم در صورتي كه ديون دولت به بانك‌ها، شركت‌ها و موسسه‌هاي خصوصي و عمومي، ناشي از خريد كالاها و خدمات واقعي باشد، خريدوفروش آنها براساس ديدگاه اكثر مذاهب اسلامي و قوانين ايران مجاز بوده و مي‌توان بر پايه آنها به نام اسناد خزانه اسلامي منتشر كرد.

Treasury bills are one of the important and useful instruments used in financial markets. Although these instruments are distributed with the principle aim of making up government budget deficiencies, various other uses such as: being a medium of short term investments, a scale to gauge financial marketsʹ floor and most importantly, acting as an effective instrument for the Central Bank in execution of monetary policies; have given a special role [and status] to these instruments. Considering the prohibition of usury (interest) in Islam traditional treasury bills, because of their usury oriented nature, are not functional in an Islamic financial system. Thus an Islamic financial marketʹs need towards having short term and low-risk financial instruments, which can substitute treasury bills in monetary and financial operations, is completely evident. The main question in focus in this article is that: referring to the teachings of Islamic jurisprudence is it possible to draft short term low-risk financial papers as Islamic treasury bills? Using a descriptive-analytic method of research, this article analyzes various types of Islamic treasury bills from the aspect of their compatibility with religious principles. In the end we demonstrate that in cases where government dues towards banks, companies and public or private institutes, belong to actual purchases of goods and services such as supply or construction contracts, buying and selling of such bills according to most of the Islamic sects, including Shiite jurisprudence and Iranian laws, is permissible. Therefore, based on such dues, short term financial bills with low risks can be offered as Islamic treasury bills.