واكاوي اراده، قصد و رضا در فقه اسلامي و حقوق ايران

An Investgation of Volition, Intention and Consent in Islamic Jurisprudence and Iranian Law

شك نيست كه اراده از مختصات انسان است؛ ليكن در چيستي آن، فلاسفه و متكلمين ديدگاه‌هاي متفاوتي دارند. شكل‌گيري اراده در انجام هر عملي به‌ويژه عمل حقوقي ـ‌ كه مورد بحث ما در اين نوشته است ـ طي مراحلي صورت مي‌پذيرد كه عبارتند از: 1- تصور وجود عمل 2- سنجش ميزان نفع و ضرر 3- تصديق لزوم انجام عمل (رضا) 4- تصميم 5- اجرا. براي تحقق هر عمل حقوقي، قصد انشا ضروري است كه در مقابل آن قصد اخبار قرار دارد. اراده در اعمال حقوقي در دو چهره‌ي ظاهري و باطني نمود مي‌يابد كه در صورت تزاحم، اراده‌ي باطني مقدم خواهد بود. با لحاظ مراحل شكل‌گيري اراده و وجوه افتراق قصد و رضا درمي‌يابيم كه قصد، عنصر سازنده‌ي عقد؛ و رضا، شرط اعتبار آن است. لذا عقد در حالت فقدان قصد، باطل؛ و در صورت فقدان رضا، غيرنافذ مي‌باشد. در اين نوشته سعي شده است در هر مبحث ديدگاه‌هاي فقها (اماميه و عامه) و حقوق‌دانان (داخلي و خارجي) بررسي و تبيين شود.

There is no doubt that volition is a human attribute although philosophers have different views on its nature. In order to fulfil any act, especially legal ones, volition goes through five stages: 1-conception, 2-assessment of benefits and losses, 3- confirming the necessity for fulfilling the act (consent), 4-decision-making, and 5-implimentation. In order to fulfil a legal act, “creative intention” is essential which is in contrast with intention of report. Volition in legal acts has two dimensions: internal (real) and external (declaratory). Where there is a contract between these two, internal volition is preferred. We understand from the stages in volition and the differences between intention and consent that intention is an element which creates the contract, while consent validates it. So, if intention is absent, the contract is void; and, if consent is absent, it will be invalid. This writing looks into the views expressed by Imamiah and general jurisprudents and Iranian and non-Iranian law scholars on the above-mentioned issues.