ماهيت عقد مركّب در فقه و حقوق موضوعه

The nature of complex contract in Islamic jurisprudence and law

عقد مركب عقدي است كه از امتزاج و اختلاط عقود متعدد و مختلفي كه استقلال خويش را از دست داده اند و جمعاً ماهيت واحدي را تشكيل مي دهند حاصل مي‌شود. در فقه اسلامي، فقها از عقودي هم‌چون مضاربه، اجاره، مزارعه و ... تحت عنواني شبيه به عقد مركب ياد كرده اند. پيرامون ماهيت حقوقي عقد مركب اختلاف نظر وجود دارد و نظرات مختلفي از قبيل: تحليل در قالب عقد صلح، مستقل بودن اين عقد، انحلال به عقود متعدد و تحليل با توجه به اثر اصلي عقد، ابراز شده است. ليكن آن‌چه از جميع جهات به‌نظر مي رسد اين است كه اين عقد را بايد با توجه به اثر اصلي آن تحليل كرد و اگر چنين امكاني وجود نداشته باشد عقدي عقلايي و نامعين است. مصاديقي كه به‌عنوان عقد مركب مطرح شده، عقودي از قبيل: قرارداد مهمان‌سرا، استصناع، اجاره به شرط تمليك، مقاطعه‌كاري، كارت اعتباري و قرارداد انشعاب است. مطالعه در اين عقود نشان مي‌دهد كه تركيبي بودن عقود مذكور را به دشواري مي توان پذيرفت. اين مقاله، مستقل بودن عقد استصناع واجاره اعمال بودن قرارداد انشعاب و ماهيت اجاره مقرون به شرط را براي اجاره به شرط تمليك و اجاره اشيا را براي مهمان‌سرا پيش‌نهاد مي‌كند و براي پيمانكاري نيز قايل به اجاره اعمال يا عقد مستقل است و در هر حال، نظريه‌ي عقد مركب را ناسازگار با حقوق اسلام و ايران مي‌داند.

The complex contract is the contract that is mixed with various structures of other specific contracts which have lost their independence and make up a unified whole. In Islamic law jurists mention some contracts like Mozrebah, Mozareah, hire, etc. which are similar to complex contract. There are some controversies over the nature of complex contract. Some scholars suggest Solh agreement. Others believe that this contract is always one nonspecific contract, and some say we must break up this contract to its ingredients. This article shows that the correct view is considering main effect of each contract as general contract and the other as subordinate and conditions of main contract. Based on this view, this article analyze the nature of some complex contracts like hotel agreements, credit cards, leasing, service lines of water and gas and the nature of conditioned leasing, and suggests them for renting for possession and renting things for the hotel. For contract agreement it believes in the independent agreement. It claims that the complex contract is against Islamic rules and regulations.