مفهوم و ماهيت عدالت اجتماعي با رويكرد اسلامي

The concept and Nature of Social Justice with an Islamic approach

گستره معاني عدالت و كاربرد آن در عرصه‌هاي گوناگون؛ از جمله علوم اجتماعي و اقتصادي، ارايه تبييني منسجم و مستدل از مفهوم و درون‌مايه محتوايي عدالت اجتماعي به‌عنوان خشت نخست هندسه معرفت عدالت اجتماعي را ضروري مي‌‌كند. نوشتار پيش‌رو با تبيين مفهوم، ماهيت و تقسيم‌هاي عدالت اجتماعي و بررسي نظريه‌هاي مطرح در اين‌باره به دنبال نشان‌دادن اين مطلب است كه ايده «وضع الشي في موضعه» در تعريف عدالت اجتماعي فاقد پشتوانه كافي در لغت، نصوص ديني و اصطلاحات علمي است. مقاله نشان مي دهد كه مفهوم لغوي عدالت، برابري و معناي اصطلاحي آن در عدالت عام، برابري و مطابقت راي، عمل، رابطه و حالت‌هاي نفس با حق است كه به‌طور خلاصه به «رعايت حق» تعبير مي‌شود. در عدالت اجتماعي، مقتضاي رعايت حق، برابري همگان در اجراي قانون و برابري مقدار اعطاي حق با ميزان استحقاق است و چنين معنايي با ايده «اعطا كل ذي حق حقه» در تعريف عدالت سازگارتر است. مقاله پيش‌رو در ادامه به واكاوي معاني و كاربردهاي «حق» و معناي مورد نظر آن در عدالت اجتماعي مي‌پردازد و به اين نتيجه مي‌رسد كه حق در تعريف عدالت اجتماعي به معناي اعتبار نوعي سلطه و امتياز براي ذي‌حق و ملازم با پديدساختن تكليف براي «من‌ عليه‌الحق» است. نيز مفهوم حق متفاوت از مفهوم حكم بوده و حقوق استحبابي متداول در حيطه اخلاق را شامل نمي‌شود.

The broad range of the meanings of justice and its increasing implementation in different fields such as social sciences and economics necessitates a coherent and reasonable explanation of the concept and content of social justice as the first brick of social justice geometry. This paper with the explanation of the concept, nature, classifications and important theories of social justice, seeks to show that the “putting the thing at its place” definition of social justice does not have sufficient support in literature, religious texts and scientific terms. The paper shows that the lexical meaning of justice is equality and its colloquial meaning in general justice is equality and correspondence of idea, practice, relation and states of self with right that is so called “observance of right”. In social justice, observing right necessitates equality of all in implementation of law (without discrimination) and equality of right giving with the degree of merit (without defect and supernumerary). In social justice, as the incomplete right giving is the violation of justice, going behind merit is also perfidy if it is treasury and is beneficence if it is personal property that both of them are counted contrary to justice and such a meaning is more compatible with “giving every rightful his/her right” definition of justice. In the subsequent, the paper analyses the meanings and practices of “right” and its meaning in social justice and shows that right considered in definition of social justice is a kind of dominance and privilege for the rightful and is inseparable from creating obligation for the rightful.