بررسي الگوهاي زماني‌ـ‌ مكاني در داده‌هاي مربوط به زمين‌لرزه‌هاي تاريخي ايران، با استفاده از شاخص‌ها و مدل‌هاي آمار فضايي

Investigation of Spatio-temporal Patterns in Iran’s Historical Earthquakes Data, Using Spatial Statistics Indices and Models

كاهش آسيب‌پذيري در برابر زمين‌لرزه و برنامه‌ريزي صحيح به‌منظور مقابله با آن، نيازمند اطلاعات درست و دقيق و روزآمد يا بهنگام است. در اين مقاله داده‌هاي مربوط به زمين‌لرزه‌هاي بزرگ‌تر از 5 ريشتر در ايران از سال 1950 تا 2010 مورد ارزيابي‌هاي آماري قرار گرفته‌اند. ابتدا وجود روند كلي بين بزرگي زمين‌لرزه‌ها در دو جهت شمالي ـ جنوبي و شرقي ـ غربي بررسي گرديدند و مشخص شد كه روند قابل تشخيصي در بزرگي زمين‌لرزه‌ها وجود ندارد. به‌منظور بررسي وجود خود‌همبستگي مكاني بين زمين‌لرزه‌ها، شاخص‌هاي ميانگين فاصله تا نزديك‌ترين همسايه و K(d) ـ كه هر دو فاصله‌مبنا هستند ـ مورد استفاده قرار گرفته و نشان داده شده است كه زمين‌لرزه‌ها به شدت از الگوي خوشه‌اي تبعيت مي‌كنند. اما شاخص‌هاي واريوگرام، General G و Global Moran’s I نشان دادند كه بزرگي زلزله‌ها خودهمبسته نيستند. براي اطمينان از فقدان خودهمبستگي بين بزرگي زمين‌لرزه‌ها با توجه به تعداد زياد آنها، منطقه مورد مطالعه به شبكه‌هاي يك كيلومتري تقسيم‌بندي شد و مقادير ماكزيمم و ميانگين بزرگي زلزله‌ها نيز در هر شبكه تعيين گرديدند. سپس وجود خودهمبستگي بين هر يك از خصوصيات پيكسل‌ها با استفاده از واريوگرام بررسي شد. در مرحله بعد، به‌منظور بررسي رفتار زماني زمين‌لرزه‌ها، نمودار فراواني تجمعي آنها براساس زمان و نمودار بزرگ‌ترين زمين‌لرزه در هر سال رسم شدند. بررسي اين نمودارها مشخص ساخت كه زمين‌لرزه‌هاي بزرگ هميشه وجود داشته‌اند. در نهايت نمودار فراواني تجمعي زمين‌لرزه‌ها براساس فاصله از گسل نشان داد كه 90 درصد زمين‌لرزه‌هاي تاريخي ايران در فاصله كمتر از 40 كيلومتري گسل‌ها رخ داده‌اند. نتايج اين تحقيق مي‌تواند براي بررسي و كشف مناطق لرزه‌خيز و پهنه‌بندي لرزه‌اي، بررسي روند زمين‌لرزه‌ها و پيش‌بيني رخدادهاي بعدي مورد استفاده قرار گيرد.