بازخواني اسناد تاريخي پيرامون سردر نظام‌الملكي ابركوه

Rereading of Historical Documents about the Nizamol- Molki Portal in Abarkooh

پيرامون كاربري و تاريخ بنيان سردر و جفت منار موسوم به نظام الملكي ابركوه نظرات مختلفي در منابع آمده است. برخي آنرا سردر مسجد نظاميه و برخي آن را جزيي از يك مجموعه و ساخته نظام الملك ابرقويي از مشايخ قرن هشتم ه.ق. قمري در منطقه دانسته اند. با اين همه هنوز ابهامات زيادي در مورد تاريخ و كاربري اين اثر وجود دارد. پرسش هاي متن حاضر نيز در باب تاريخ و كاربري بنا بوده است. هدف متن حاضر آن است كه با نظر به ديگر كتيبه هاي داراي اشاره به بناهاي نزديك به اثر در منطقه و تطبيق با روايات تاريخي، نكاتي در مورد بنايي كه سردر متعلق به آن بوده و نيز تاريخ بنا روشن شود. روش پژوهش در اين بررسي، علاوه بر مطالعه و تحليل شواهد كالبدي بنا، مقايسه سردر با ديگر بناهاي داراي دو منار است. همچنين از آنجا كه بنا هيچ كتيبه تاريخ داري ندارد، تحليل تاريخي كتيبه هاي ديگر بناهاي منطقه (كه با اين اثر ارتباط دارد) نيز انجام شده است. در اين مورد از كتيبه مسجد بيرون ابركوه كه در آن به بناهاي پيرامون سردر نظامالملكي اشاره شده، استفاده و بنا بخشي از يك مجموعه پيوسته با مقبره طاووس الحرمين و احتمالاً مسجد شمرده شده است. سپس با تطبيق تزيينات و ساختار اثر با ديگر سردرهاي داراي جفت مناره در معماري ايراني، همچون سردر غياثيه قم و سردر مسجد جامع اشترگان، تاريخ اثر قرن هشتم ه?.ق. و در دوره حكمراني مظفريان پيشنهاد شده است. همچنين با توجه به كتيبه مسجد بيرون و اشارات آن و دوران زندگي نظام الملك ابرقويي احتمال دخالت او در ساخت سردر فعلي وجود ندارد و احتمال ساخت بنا در زمان شاه شجاع مظفري بيشتر است.

Various ideas can be found about the date of construction and the function of portal and twin minarets of Abarkouh so that some researchers consider it as the door way of Nizamieh mosque whereas others consider it as a part of a great complex. However, there are ambiguities about the history and function of this monument. The main questions of this paper are about these two points. Afshar has attributed this monument to Nizam-ol-Molk-e Abarqui, a famous writer of Abarkooh in 14th century. Considering inscriptions of other monuments in the region and comparing with historical documents, this paper aims to reveal some points about the history and function of the destroyed monument to which this portal belongs. Moreover, the structure and decorations of the portal have been compared with other historical twin minarets. Regarding the lack of dated inscription on the portal, main evidence is the inscription of Biroon mosque near Abarkouh which has implications about the constructions near the portal. Finally, it has been revealed that the monument can be part of a mosque related to Tavousieh shrine. Comparing decorations and structure of this monument with other similar twin minarets in Persian architecture (like Qiyasiyeh in Qom, Sultaniyeh dome and Oshtorgan mosque), it can be attributed to 14th century and to the son of Nizam-ol-Molk-e Abarqui who was a courtier of Shah Shoja’ (Muzaffarid dynasty) as his patron.