شناسايي نقوش و فنون آرايه هاي گچي بند آجري مسجد جامع عتيق اصفهان

Identifying the Patterns and Techniques of “Brick-Ended Plugs” Decoration of Jame’ Mosque in Isfahan

در معماري ايران، مساجد جامع از مهم ترين و شاخص ترين بناهاي هر شهر محسوب مي شوند. مسجد جامع عتيق اصفهان كه گوياي بيش از 800 سال هنر معماري ايران است، از جنبه هاي گوناگون هنري و معماري حايز اهميت است. يكي از تزيينات شاخص در اين بناي يگانه، آرايه هاي گچي بندآجري است كه نمونههاي تاريخي آن از دوره هاي آل بويه، سلجوقي و ايلخاني در بيشتر قسمتهاي بنا مشاهده مي شود و از آنجايي?كه تاكنون كمتر بدان پرداخته شده؛ نيازمند مطالعه و پژوهش در حيطه شناسايي انواع نقوش و فنون اجرايي مي باشد. در اين پژوهش، طي مشاهدات بصري و مطالعات كتابخانه اي، نقوش اين آرايه هاي گچي در چهار گروهِ هندسي، گياهي، نوشتاري (اسما و عبارات مقدس) و همچنين نقوش زنجيره اي دسته بندي شده و برخي از رايج ترين آن ها با نرم افزار AutoCAD 2008 ترسيم و ويژگي هاي هر گروه به طور جداگانه بحث و بررسي شده است. در ادامه با مطالعات آزمايشگاهي شيمي تر و تصاوير ميكروسكوپ الكتروني (SEM)، به شناخت فنون و مصالح ساخت اين تزيينات پرداخته شد. اين روش ها شامل استفاده از تكنيك مهره زني و روش گچبري مي باشد. حدوداً هفتاد درصد آرايه هاي مذكور، با استفاده از ابزارهاي گچبري اجرا شده و روش مهره زني ، اغلب براي ايجاد نقوش ساده هندسي بوده است. در نمونه هايي كه به شيوه مهره زني ايجاد شده، با اضافه كردن سريش به ملات گچ، آنها را كندگير كرده تا بتوانند قبل از گيرش نهايي گچ، همه آنها را مهره زني نمايند.

In Iranian architecture, Jame’ (congregational) mosques are considered as the most important and typical monuments in every city. Isfahan’s Jame’ mosque which reflects over 800 years of Iranian architecture is important in a variety of artistic and architectural aspects. Brick-ended plugs are amongst the most typical decorations in most parts of this monument which have remained of Buyid, Seljuqid and Ilkhanid eras. Since this decoration has not been studied enough, it needs to be studied more regarding its patterns and techniques. In this research, through visual observations and library studies, patterns of this decoration are categorized into four separated groups: geometrical patterns, plant patterns, sacred names and phrases patterns and chain patterns. Then, some of the most common patterns, drawn with AutoCAD 2008 software, and the characteristics of each group are discussed separately. Different materials and techniques of creating these decorations are identified through classic chemistry experiments and Scanning Electron Microscopy (SEM) which includes using of casted seals and stucco technique. In this mosque, stucco technique was used more to create this kind of decoration and casted seals were mostly used for creating simple geometrical patterns. In samples made with casted seal method, all of them have been sealed before the final setting by adding glue to the paste of gypsum.