بررسي نقش نور در تبيين توالي فضاي معماري مساجد (نمونه موردي: مسجد شيخ لطف ا...)

An Investigation of Light’s Role in Explaining the Spatial Sequence of Mosques’ Architecture(case study: Sheikh Lotfollah mosque)

نور از عوامل موثر بر ارزش فضايي است كه به عنوان غير ماديترين عنصر محسوس طبيعت، همواره در معماري اسلامي وجود داشته است. نور در معماري اسلامي ايران هميشه به منزله روشن كردن كامل فضاي معماري بهكار نمي رود؛ بلكه گاهي جنبه عرفاني و مقدس به خود گرفته و جنبه هاي ديگر فضا (رنگ، بافت و...) را تحت تاثير قرار ميدهد و گاهي بر آنها تاكيد ميكند. ضرب آهنگ (ريتم) نوري در معماري اسلامي نقش بسزايي در تبيين تحول و توالي فضا ايفا ميكند، به‎گونه‎اي كه مي توان گفت نقش كاربردي توالي فضا به وسيله نور در اين معماري در سه مولفه مكث، حركت و تاكيد تبيين ميشود؛ از اين رو مي‎توان اين گونه بيان كرد كه توالي فضا به وسيله نور به عنوان يك مولفه در زمينه هنرهاي اسلامي بسيار مورد توجه قرار گرفته و اين توجه و اهميت نشان از جايگاه اين اصل در شاكله تفكر اسلامي است. بدين منظور در مقاله حاضر از روش توصيفي- تحليلي استفاده شده است و در قسمت ادبيات موضوع به تبيين جايگاه نور در علوم معارف اسلامي پرداخته شده تا ابعاد، وجوه و جنبه‎هاي كاربردي آن وضوح بيشتري يابد و در ادامه به تبيين نقش نور برطبق مولفه هاي سه گانه توالي فضايي در معماري اسلامي پرداخته مي شود. دستاوردهاي پژوهش گوياي آن است كه نور علاوه بر كاركرد عادي خود در فضاهاي معماري اسلامي، عملكردهاي ديگري نيز داشته است كه ازجمله مهمترين آنها مي توان به نقش نور در توالي بين دو جهان مادي و معنوي اشاره كرد. اين عمل در سه طيف زماني و به ترتيب در انفصال، انتقال و وصول در فضاي معماري اسلامي اتفاق مي افتد.

Light is one of the factors influencing the spatial value which has been always present in Islamic architecture as the most immaterial tangible element of nature. Light is not always used in Iranian-Islamic architecture for lighting up the space but sometimes it accepts a mystical and sacred aspect and affects other aspects of space like color, texture etc. Light rhythm has an important role in Islamic architecture for explaining the evolution and sequence of space to the extent that functional role of spatial sequence by light is explained through three factors of pause, motion and emphasis. Thus, it can be said that spatial sequence by light has been considered a lot in the context of Islamic art and this shows the significance of such notion in Islamic thought. This study uses descriptive-analytical method and in literature review section the status of light in Islamic sciences is discussed to elucidate its practical dimensions and aspects. Then, the role of light is explained according to triple elements of spatial sequence in Islamic architecture. The results of this study show that besides its normal functions in spaces of Islamic architecture, light has other functions such as its role in the sequence between material and spiritual worlds. This matter takes place in three temporal spectrums of Separation, Transmission and Union in the spaces of Islamic architecture.