نيارش سازه هاي طاقي در معماري آرامگاهي خراسان

Niaresh" of arch structures in tombs architecture of Khorasan"

نيارش سازه هاي طاقي در معماري آرامگاهي خراسان حسن هاشمي زرج آباد چكيـده نيارش از جمله مهمترين و بنيادي ترين اصول معماري ايراني است كه به دانش ايستايي، فن ساختمان و ساختمايه (مصالح) شناسي گفته مي شود. بناهاي بر جاي مانده از قرون نخستين تا اواخر دوران اسلامي ايران بيانگر آن است كه معماران ايراني در ميان عناصر فضايي گوناگون يك بنا، به بخش آسمانه (گنبد) و پوشش هاي طاقي آن توجه خاصي داشتتند و اساساً زيبايي بنا را در گرو رعايت دقيق مسايل نيارشي سازه هاي طاقي آن مي دانستند. اهميت اين مساله زماني دو چندان خواهد شد كه دريابيم عمده ي ساختار فضايي بناهاي مذهبي و غير مذهبي شيوه هاي معماري خراساني، رازي، آذري و اصفهاني شامل فضاهاي شبستان، رواق، حجره، ايوان، مجموعه در آيگاه (ورودي بنا)، هشتي و به ويژه گنبدها با بهره گيري از سازه هاي طاقي ساخته شده اند و اساساً بدون آن، اين گونه بناها معنا و مفهوم معمارانه نخواهند داشت. نظر به اهميت موضوع، نگارنده در اين مقاله كوشيده است با بهره گيري از منابع متقن و كهن معماري از جملـه "رسالـه طاق و ازج" غياث الـدين جمشيـد كاشانـي به عنـوان قديمي تـرين منبع شناخته شده در مبحث سازه هاي طاقي و همچنين روش پژوهش ميـداني بـه معـرفي مهمتـرين سازه هاي طاقـي رايـج در ساخت گنبد هاي آرامگاهي خراسان در دوران اسلامي بپردازد. واژگان كليدي: نيارش، بناهاي آرامگاهي، خراسان، گنبد، چبيره، طاق، قوس.

" Niaresh" of arch structures in tombs architecture of Khorasan. Hashemi zarj abad, Hassan Abstract: "Niaresh" is among the most important and fundamental principles of Iranian architecture which covers statics, architecture, and acquaintance with materials. The buildings remnants from the first centuries until the end of Islamic era of Iran indicate that Iranian architects paid special attention to the vault and arch roofing among different special elements. They assumed the beauty of a building was indebted to accurate favouring of arch structures, "Niaresh". The significance of this matter becomes two-fold when we find out that the main special structure of religious and non-religious buildings of Khorasani, Razi, Azari, and Isfahani architectural methods including rooms of roofed nocturnal mosques, porches, chambers, verandas, the collection of entrance, vestibules, and particularly vaults have been built by making use of arch structures and the fact that without such structures such buildings basically donʹt have an architectural concept. Because of The importance of the subject, the present paper has tried to introduce the most important current arch structures in building of Khorasan grave tombs during Islamic era by making use of reliable and ancient sources of architecture including "the treatise Arch and Azaj" by Ghiyasaldin Jamshid-e-Kashani. The work is the oldest known source dealing with arch structures referred to by this paper; besides, the most important arch structures which were current in the grave vault structures of Khorasan during Islamic era were introduced during fieldwork. Key Words: Niaresh, Grave buildings, Khorasan, Vault, Chabireh (Polygon), Arch, Curve.