ارزيابي كارايي مدل فيزيكي LISEM در شبيه سازي آبنمود سيلاب حوزه آبخيز معرف و زوجي كچيك استان گلستان

Evaluating Efficiency of the Hydrologic Component of the LISEM Model in the Kechik Experimental Watershed, Golestan Province, Iran

مدلسازي در ارزيابي و شناخت سيستم آبخيزها از نقطه نظر درك بهتر روند مسايل هيدرولوژيكي و فرسايشي اهميت ويژه‌اي دارد. در اين راستا مدل‌هاي بسياري براي شبيه‌سازي فرآيندهاي حوزه آبخيز وجود دارد كه معمولاً دقيق‌ترين و پيچيده‌ترين آنها مدل‌هاي با پايه فيزيكي هستند. ليسم نمونه‌اي از مدل‌هاي با مبناي فيزيكي است. اين مدل هيدرولوژيكي و فرسايش خاك اولين بار در دهه 1990 در تپه ماهورهاي لسي كشور هلند با هدف رسيدن به راهبرد‌هاي مديريت پايدار طراحي و ساخته شد و براساس شبكه سلولي و در مقياس حوزه آبخيز عمل مي‌كند و عملكرد آن محدود به وقايع رگباري است. اراضي تپه ماهوري حاصلخيز شرق استان گلستان به دليل وجود سازندهاي لسي ضخيم، رشد جمعيت، استفاده بيش از حد از زمين و شرايط اقليمي حاكم بر منطقه دچار رخنمون فرسايش‌هاي شياري، خندقي و آبراهه‌اي در سطح وسيع و وقوع سيلاب‌هاي مخرب در منطقه مي‌باشد. توجه به شرايط مذكور و خسارات‌هاي مالي و جاني فراوان در منطقه اهميت شناخت منطقه را از نظر مديريت پايدار منابع آب و خاك نشان مي‌دهد. به دليل تشابه نسبي شرايط ادافيكي و اقليمي اين منطقه با اراضي تپه ماهوري لسي جنوب هلند كه مدل ليسم براي آنجا طراحي شده است، در اين تحقيق سعي گرديد كارايي بخش هيدرولوژيكي مدل شبيه‌سازي ليسم كه پيش نياز بخش فرسايش آبي آن نيز مي‌باشد براي حوزه آبخيز كچيك كه يك حوزه معرف و زوجي و مجهز به سيستم‌هاي پايش گوناگون مي‌باشد ارزيابي گردد. نتايج حاصل از كاربرد اين مدل در حوزه آبخيز كچيك نشان مي دهد كه همبستگي خوبي (بيش از 80 درصد) بين آبنمود‌هاي مشاهداتي و آبنمود‌هاي شبيه‌سازي وجود دارد. به ويژه اين كه از نظر خصوصيات مهم آبنمود همچون: دبي اوج لحظه‌ا‌ي، حجم رواناب و زمان رسيدن به دبي اوج بين آبنمودهاي مشاهداتي و برآوردي تطابق خوبي مشاهده مي‌شود. اين نتايج بيانگر كارآيي مناسب اين مدل در شبيه‌سازي فرآيند بارش- رواناب حوزه آبخيز كچيك مي‌باشد.

Modeling is an important approach in evaluating and appraisal of catchment systems especially in better understanding of hydrologic and erosion processes. to this end, a wealth of various types of models has been developed to simulate catchment processes. the physically-based models are the most accurate and complicated ones. The LISEM is an example of physically-based models. This hydrologic and soil erosion model was designed and applied first in 1990s in the hilly loessial area in the Netherlands in order to get sustainable management strategies. The LISEM model is a process based raster model that operates on catchment scale, which is limited to single rain events. Due to deep loessial soils, population growth, overexploitation of lands and climate conditions, the undulating fertile lands in eastern part of the Golestan Province experience extensive rill, gully and channel erosions as well as destructive floods. Having in mind the abovementioned conditions and consequent financial damages and life loss in the area, investigating on sustainable methods of soil and water resources management becomes a necessity. In the present study, due to the similarity in the edaphic and climatic conditions of the study area with the hilly loessial area in the southern Netherlands for there the LISEM model has been developed, it is tried to evaluate the efficiency of the hydrologic component of the LISEM model for the Kechik catchment which is a well equipped experimental paired catchment. The hydrologic component is the prerequisite of the soil water erosion component of the model. The results of application the LISEM model in the Kechik catchment indicated that there is a good agreement between the observed and simulate hydrographs. Whereas, both correlation coefficient and Nash–Satclif criteria were above 0.80. Moreover, the hydrograph characteristics such as peak discharges, total discharge and time to peak for the simulated and observed hydrographs were in a good agreement. These results indicate the efficiency of the LISEM model in simulation of rainfall-runoff processes in the Kechik watershed.