بررسي فقهي شرط «تناسب دفاع و تعدي» در دفاع مشروع

Juridical Study of the Condition for "proportion between Defense and Encroachment" in Legitimate Defense

تناسب در ادبيات حقوقي، هم بر تناسب ميان خطر و ضرر حاصله از تهاجم با خطر و ضرر حاصله از دفاع ناظر بوده و هم بر متناسب و ضروريبودن دفاع براي دفع خطر و ضرر متعدي ناظر است. فقها عموماً درباره خطر و ضرر ناشي از تهاجم در بخش ضرر جاني، ضرر به عرض و ناموس و ضرر مالي بحث مي‌كنند. همچنين، درباره متناسببودن هر اقدام زيانبار حتي كشتن متعدي در موارد ضرورت براي جلوگيري از تعدي به جان يا عرض و ناموس نيز ترديدي نكرده‌اند. بر خلاف آنچه در ابتدا به نظر مي‌رسد، قتل متعدي در مقام دفاع از مال و دارايي، از ديدگاه فقيهان اسلامي به عنوان دفاع متناسب تجويز نشده است؛ ولي در صورت تجري و مقاومت متعدي عاقل، بالغ و مختار در مقابل مدافع و عدم بازدارندگي وي، شارع مقدس تا حد قتل را نيز به جهت حمايت از حفظ حريم امنيتي افراد، تجويز مي‌كند. مدافع بايد به طور متعارف و معقول اطمينان حاصل كند كه اقدام دفاعي وي از جهت زيانباربودن، بيش از مقدار لازم براي دفع متعدي نيست.

In legal terminology, proportion refers both to proportion between risk and loss resulted from attack and risk and loss resulted from defense and at the same time it refers to proportion between defense to prevent the risk and loss produced by the encroaching one and the encroachment. Concerning risks and losses resulted from encroachment, jurists speak generally about dangers for life and reputation as well as financial risks. Nor have they doubted about suitability of every detrimental act (even killing the encroaching one) if necessary to prevent him from endangering othersʹ lives or reputations. In spite what that may be understood at first glance, killing the encroaching one to defend properties has not been prescribed by Muslim jurists as a suitable defense. But if the encroaching one (if he is of sound mind, free, and of legal age) resists the defending one and if he cannot be prevented, the Holly Legislator prescribes to kill him to protect personsʹ security. The defender should be sure in a conventional and reasonable way that his defensive act does not exceed what that is necessary to push the encroaching one away.